W 2009 roku grupa naukowców przedstawiła koncepcję granic planetarnych, określającą bezpieczną przestrzeń gospodarowania dla ludzkości. Cztery z dziewięciu takich „granic wytrzymałości” Ziemi zostało przekroczonych, co zdaniem autorów może wywołać nagłą, nieliniową i nieodwracalną zmianę środowiska w skali globalnej.

Obecna trajektoria rozwoju jest nie do utrzymania dla globalnej gospodarki i społeczeństwa

W czerwcu 2023 roku na łamach „Nature” ukazały się przełomowe wyniki badań, w ramach których ocenie poddano kondycję naszej planety. Tym razem ponad 40 wybitnych naukowców i naukowczyń z Earth Commission, w tym główny autor granic planetarnych prof. Johan Rockström (współprzewodniczący Earth Commission i dyrektor Potsdam Institute for Climate Impact Research), zmienili nieco optykę. Opierając się na dotychczasowych ustaleniach nauki, określili grupę „bezpiecznych i sprawiedliwych” granic systemu ziemskiego (Earth system boundaries). Następnie, w oparciu o dostępne dane, ocenili, jak blisko jesteśmy od ich przekroczenia. Nowością w tej analizie jest zastosowanie obok kryteriów bezpieczeństwa (odnoszących się do stabilności ekosystemów, zastosowanych w poprzedniej koncepcji), wprowadzenie wyznaczników związanych ze sprawiedliwością. Uwzględniono, jak obserwowane na planecie zmiany wpłyną na dobrostan ludzi, a więc poszczególnych społeczeństw i społeczności. Przez szkody dla ludzkości Earth Commission rozumie m.in. utratę życia, środków do życia lub dochodu, konieczność przemieszczenia, brak żywności, wody lub bezpieczeństwa żywieniowego, narażenie na choroby przewlekłe, urazy lub niedożywienie.

Naukowcy z Earth Commission przyjrzeli się pięciu procesom regulującym stabilność i odporność życia na Ziemi, określając przy tym osiem granic wytrzymałości systemu ziemskiego. Te pięć procesów i określone dla nich bariery to: zmiany klimatu, różnorodność biologiczna (naturalne ekosystemy, integralność funkcjonalna), zasoby wody pitnej (wody powierzchniowe i podziemne), zanieczyszczenia powietrza (aerozole) i gleby (fosfor i azot). Wyniki badań dowodzą, że nawet krótkotrwałe naruszenie granic wskazanych w pięciu kluczowych aspektach może doprowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń, a w konsekwencji stworzyć zagrożenie dla ludzkiego życia. Spośród ośmiu „bezpiecznych i sprawiedliwych” granic przekroczonych zostało już siedem. W przypadku klimatu przekroczono granicę „sprawiedliwą”. Dla ekosystemów bezpieczną granicą wzrostu temperatury jest 1,5 stopnia Celsjusza (w stosunku do połowy XIX wieku), a z uwagi na bezpieczeństwo ludzi próg to 1 stopień ocieplenia (tymczasem obserwujemy już wzrost ponad 1,1 stopnia).

Co dla mnie niezwykle cenne, autorzy analizy, domagając się przeprowadzenia szybkiej, sprawiedliwej transformacji, zwracają uwagę, iż musi ona objąć zarówno klimat, jak i różnorodność biologiczną, a także powietrze, wodę i glebę. Jakże to odmienne spojrzenie naszego polskiego, ograniczonego w dużej mierze do branży górniczej i redukcji emisji gazów cieplarnianych. Jakże to przesłanie naukowców o bezpiecznych i sprawiedliwych granicach systemu od Ziemi odmienne jest od celów polityki światowej. Z pewnością nie skupionej na dobrym zarządzaniu procesami biofizycznymi na Ziemi. A przecież one decydują o możliwości naszego życia na planecie. Prof. Johan Rockström tak skomentował wyniki najnowszych badań: „Jeśli w porę nie nastąpi transformacja, najprawdopodobniej nie da się uniknąć nieodwracalnych punktów krytycznych i powszechnego wpływu na dobrostan ludzi. Uniknięcie tego scenariusza ma największe znaczenie, pod warunkiem że chcemy zapewnić bezpieczną i sprawiedliwą przyszłość dla obecnych i przyszłych pokoleń”.

Ile jeszcze będzie potrzebnych ostrzeżeń, apeli, analiz ze strony światowej nauki, aby wreszcie politycy i biznes podjęli działania dające nam szansę na dalszą bezpieczną egzystencję na Ziemi? Czy świat usłyszy i zareaguje na fakt, iż prawie wszystkie granice bezpiecznego i sprawiedliwego systemu Ziemi zostały naruszone?