Rozmowa z prof. dr. hab. Andrzejem Kowalczykiem, rektorem Uniwersytetu Śląskiego, na temat bieżącej sytuacji na uczelni i w szkolnictwie wyższym wywołanej pandemią koronawirusa.

Prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk, rektor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

Panie Rektorze, obecna sytuacja – nie tylko na naszej uczelni czy w szkolnictwie wyższym, ale ogólnie w całym kraju, a nawet na świecie – nie ma precedensu. W tej nowej rzeczywistości uniwersytety muszą jednak funkcjonować. Co obecnie jest dla nas najważniejsze?

W sytuacji, w jakiej znalazł się obecnie nasz kraj, ale nie tylko, bo cała Europa i świat, następuje ograniczanie działalności niemalże wszystkich instytucji, a nawet życia rodzinnego. Ta sytuacja oczywiście również dotyczy uczelni, szkół podstawowych oraz średnich, a także przedszkoli i żłobków. Rozporządzeniem ministra nauki i szkolnictwa wyższego Jarosława Gowina we wszystkich uczelniach w Polsce zajęcia dydaktyczne zostały zawieszone, początkowo do 25 marca, a następnie okres ten przedłużono do 10 kwietnia, czyli do Świąt Wielkanocnych. Jest to zawieszenie, co oznacza, że szkoły wyższe funkcjonują, nie są zamknięte. Na uczelniach mogą, a nawet powinny być prowadzone badania naukowe, pracuje także administracja, a zajęcia dydaktyczne odbywają się zdalnie. Nie ulega wątpliwości, że sytuacja jest niezwykle trudna. Wielu naszych pracowników, doktorantów czy studentów przebywało za granicą i wtedy mogli mieć kontakt z osobami zarażonymi wirusem. Musimy ponadto pamiętać, że w naszych rodzinach są dzieci, które nie mogą obecnie chodzić do szkół czy przedszkoli, a zatem rodzice będący naszymi pracownikami czy studentami muszą się nimi opiekować w domu. To wymaga wielu zmian w funkcjonowaniu uczelni. Jeśli jednak pytamy, co obecnie jest najważniejsze, to oczywiście – zdrowie nas wszystkich, jak również ograniczenie rozprzestrzeniania się koronawirusa. Aby przeciwdziałać rozwijaniu się pandemii, wszyscy musimy zastosować się do zaleceń Głównego Inspektora Sanitarnego i przestrzegać przepisów, które zostały wprowadzone przez rząd.

Powszechnie słyszanym obecnie w mediach hasłem jest „Zostań w domu”. Jak Uniwersytet realizuje to hasło?

Aby ograniczyć skutki czasowego zawieszenia zajęć, wprowadzony został obowiązek przeprowadzania zajęć w trybie online – niezależnie od tego, czy zostało to przewidziane w programie kształcenia. Sprawdzenie efektów nauczania może odbywać się z użyciem technologii informatycznych. W tym celu Uniwersytet przygotował wiele rozwiązań e-learningowych. Niestety, nie wszyscy pracownicy uczelni mogą wykonywać swoje obowiązki zdalnie – dotyczy to zajęć laboratoryjnych, a także administracji ogólnouczelnianej, obsługi domów studenckich, służb sprzątających i ochrony. W związku z ogłoszonymi 31 marca przez prezesa Rady Ministrów dodatkowymi wymogami mającymi na celu przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się koronawirusa kierownicy poszczególnych działów administracji zostali zobowiązani do zwiększenia w obrębie swoich jednostek liczby pracowników świadczących pracę w systemie zdalnym. Wyjątkiem są tylko osoby zajmujące stanowiska, w przypadku których praca zdalna nie gwarantuje możliwości realizacji kluczowych obowiązków pracowników. Wprowadzono ponadto świadczenie pracy przy stanowiskach oddalonych od siebie o co najmniej 1,5 metra. Zalecane jest również organizowanie pracy w taki sposób, by w miarę możliwości w danym pomieszczeniu znajdowała się jedna osoba. Pracownicy zostali też zobowiązani do używania rękawiczek w codziennej pracy. We wszystkich budynkach uczelni znajdują się płyny do dezynfekcji. Apelujemy o stosowanie tych wszystkich zaleceń i ograniczeń.

W związku z zawieszeniem zajęć i wprowadzeniem zasad dydaktyki zdalnej pojawiło się mnóstwo wyzwań. Dotyczą one głównie sposobu zaliczeń, egzaminów, wpisów do indeksów, a także obiegu dokumentów związanych z kształceniem. Jak uczelnia poradziła sobie z tymi trudnościami?

Prof. dr hab. Ryszard Koziołek, prorektor ds. kształcenia i studentów, zalecił studentom, aby kontaktowali się z wykładowcami za pośrednictwem służbowej poczty elektronicznej, a jedynie w sytuacjach absolutnie koniecznych dochodziło do bezpośrednich spotkań. W takich przypadkach powinny być jednak zachowane należyte środki ostrożności. Dlatego wszystkich Państwa proszę o regularne odbieranie e- maili kierowanych na skrzynki w domenie @ us.edu.pl. Semestr zimowy zostanie rozliczony na podstawie ocen wpisanych studentom do systemu USOSweb, należy zatem jak najszybciej uzupełnić brakujące oceny. Prosimy o wstrzymanie się z wpisywaniem ocen do indeksów, po zakończeniu okresu zawieszenia zajęć zastanowimy się, jak rozwiązać tę kwestię. Studentom, którzy w ostatnich dniach sesji nie mogli stawić się na zaliczenie lub egzamin w związku z zawieszeniem zajęć dydaktycznych, będą przywracane terminy zaliczenia lub egzaminu po zakończeniu tego okresu. Studenci, którzy do czasu zakończenia sesji poprawkowej nie zdobyli wymaganych zaliczeń lub nie zdali egzaminów, a nie zwrócili się jeszcze o przedłużenie sesji, będą mogli to zrobić po zakończeniu okresu zawieszenia zajęć dydaktycznych i wtedy uzyskać niezbędne oceny. Egzaminy dyplomowe odbywają się na zasadach określonych przez dziekanów i z zachowaniem odpowiednich środków bezpieczeństwa. Podjęliśmy decyzję, że możliwie jak największa część zajęć semestru letniego prowadzona będzie zdalnie do zakończenia okresu zawieszenia zajęć dydaktycznych.

Wielu studentów musiało opuścić uniwersyteckie domy studenckie.

W związku z sytuacją nadzwyczajną spowodowaną rozprzestrzenianiem się koronowirusa wojewoda śląski zwrócił się do uczelni funkcjonujących w regionie z prośbą o przeznaczenie co najmniej jednego domu studenckiego na każdym osiedlu akademickim na potrzeby kwarantanny. Z tego powodu poprosiliśmy studentów, aby ci, którzy mogą, udali się do domów rodzinnych. Osobom, które nie mogły znaleźć schronienia we własnych domach, Uniwersytet zapewnił zakwaterowanie, aczkolwiek część z nich musiała zostać przeniesiona do innego pokoju lub budynku. Chciałbym w tym miejscu podkreślić, że domy studenckie Uniwersytetu Śląskiego cały czas funkcjonują. Pracuje również ich administracja, choć w ograniczonym składzie i na zasadach dostosowanych do obecnej sytuacji. Dlatego studenci, którzy z jakichś powodów nie mogą powrócić do swoich domów, mogą dalej mieszkać w akademiku. Jeśli chodzi o kwestię opłat, to w przypadku otrzymania miejsca w domu studenckim na cały rok akademicki studenci, którzy opuścili akademik bez wykwaterowania, będą ponosili koszty zgodnie z dotychczasowymi zasadami. W sytuacji przedłużenia terminu sesji i realizacji zajęć w okresie letnim, powyżej 10 miesięcy zamieszkiwania w akademiku, studenci będą zwolnieni z opłat za miejsce w domu studenckim.

Wspomniał Pan Rektor, że nie wszyscy pracownicy mogą pracować zdalnie i nie wszystkie czynności można wykonać online. Dotyczy to zapewne obiegu ważnych dokumentów, takich jak faktury, rozliczania umów i rachunków czy przeprowadzania zamówień. Jak te kwestie zostały rozwiązane?

24 marca prof. dr hab. Michał Daszykowski, prorektor ds. finansów i rozwoju, przekazał w komunikacie szereg nowych, szczegółowych procedur i zasad, według których pracownicy administracji wykonują swoją pracę. Większość procesów będzie można przeprowadzić dzięki skanowaniu dokumentów i przesyłaniu ich na odpowiedni adres e-mailowy. Bardzo proszę wszystkich zainteresowanych o zapoznanie się z tym komunikatem prorektora ds. finansów i rozwoju.

W związku z ogłoszeniem stanu epidemii zostały również odwołane wszystkie konferencje. Do kiedy?

Tak, wszelkie konferencje, imprezy oraz wydarzenia organizowane przez Uniwersytet Śląski w Katowicach na terenie oraz poza terenem uczelni, a także konferencje, szkolenia i inne wydarzenia organizowane na terenie uczelni przez osoby trzecie zostały odwołane do końca roku akademickiego 2019/2020.

W tym wyjątkowym i trudnym czasie nie wszystkim łatwo jest się przystosować do nowej rzeczywistości – miejmy nadzieję, że ten stan będzie trwał jak najkrócej. Jak uczelnia może pomóc swoim pracownikom i studentom?

Został uruchomiony nowy serwis internetowy dostępny dla wszystkich Państwa, pracowników, studentów i doktorantów: www.koronawirus.us.edu.pl mający na celu pomoc w odnalezieniu najważniejszych informacji dotyczących funkcjonowania naszej uczelni w sytuacji związanej z wprowadzonym w Polsce stanem epidemii. Można znaleźć tam również wszystkie komunikaty i zarządzenia władz uczelni oraz materiały na temat stanu prawnego związanego z przeciwdziałaniem rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2. Zachęcam też do zapoznania się z zakładką zawierającą odpowiedzi na pytania najczęściej zadawane przez studentów, doktorantów i pracowników. Serwis jest na bieżąco uaktualniany. Uruchomiliśmy także platformy poświęcone dydaktyce zdalnej prowadzonej na Uniwersytecie Śląskim. Na tych stronach umieszczono informacje o przygotowanych przez uczelnię narzędziach e-learningowych, dostępie do baz danych oraz rady dotyczące sposobów realizacji zdalnego kształcenia. Pamiętajmy również, że czas izolacji w domach nie powinien być czasem straconym. Zachęcam Państwa do zapoznania się z unikatową inicjatywą naszych pracowników – akcją #UŚwspiera, którą uruchomiliśmy 2 kwietnia w ramach realizacji społecznej misji Uniwersytetu. Szczegółowe informacje na temat inicjatywy znajdują się na stronie: www.us.edu.pl/us-wspiera. Nie tylko uczelnie, lecz także wiele instytucji oferuje różnego rodzaju kursy, e-wykłady, webinaria internetowe. Biblioteki otwierają swoje zbiory cyfrowe, a teatry udostępniają nagrania sztuk.

Niedługo matury. Nam, na uczelni, kojarzą się z późniejszym procesem rekrutacyjnym. Obecnie nie wiemy, czy w ogóle dojdzie do przeprowadzania egzaminów dojrzałości w dotychczasowej formie. Jak ta sytuacja może wpłynąć na rekrutację na studia na Uniwersytecie Śląskim?

W tym momencie uczelnia nie przewiduje zmian w przyjętym kalendarzu działań dotyczącym rekrutacji. Zgodnie z obecnym harmonogramem Internetowa Rejestracja Kandydatów (IRK) ruszy 1 czerwca. W sytuacji jednak, kiedy Centralna Komisja Egzaminacyjna przesunie terminy egzaminów maturalnych, uczelnia ustali nowe terminy postępowań kwalifikacyjnych w sposób zapewniający sprawny przebieg rekrutacji i przyjęcia na studia. Rekrutacja na studia drugiego stopnia jest zaplanowana na wrzesień.

Na ten trudny czas przypadają również wybory rektora Uniwersytetu Śląskiego na kadencję 2020– 2024. Czy rozważane są zmiany w trybie lub harmonogramie wyborów?

Zgodnie z zarządzeniem nr 9/2020 przewodniczącego Uczelnianej Komisji Wyborczej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach z 1 kwietnia 2020 roku w sprawie określenia zasad przeprowadzenia posiedzeń kolegium elektorów oraz wyborów rektora na kadencję 2020– 2024 wszystkie posiedzenia kolegium elektorów odbędą się w trybie elektronicznym, oczywiście z zagwarantowaniem każdemu członkowi kolegium elektorów możliwości bezpośredniego śledzenia obrazu i dźwięku oraz wypowiadania się. Wszelkie zasady komunikowania się na odległość podczas poszczególnych kolegiów elektorów zostały szczegółowo omówione we wspomnianym zarządzeniu, dlatego zachęcam do wczytania się w jego treść. Nie jest jednak jeszcze przesądzone, czy procedura wyborcza na naszej uczelni będzie przebiegała tak, jak to zostało zapisane w statucie oraz w regulaminie wyborów. Przewidujemy zorganizowanie jeszcze w pierwszej dekadzie kwietnia nadzwyczajnego posiedzenia Senatu, w trybie zdalnym, na którym podejmiemy decyzję o kontynuacji lub wstrzymaniu procedur wyborów rektora oraz Senatu.

Czy w związku z zaistniałą sytuacją rok akademicki zostanie przedłużony?

Rzeczywiście, 31 marca w wypowiedzi medialnej minister nauki i szkolnictwa wyższego Jarosław Gowin zasugerował, że jeżeli uczelnie nie wrócą do normalnego funkcjonowania w maju, to z całą pewnością rok akademicki będzie musiał być wydłużony. Oficjalnej decyzji na razie nie ma i zapewne nie będzie przed 10 kwietnia. Sytuacja jest dynamiczna, będziemy zatem czekali na ewentualne zarządzenie. Minister podkreśla także, że rok akademicki formalnie trwa do końca września, może więc nie będzie konieczności jego przedłużania, a jedynie wprowadzenia zmian w harmonogramie.

Zaistniała sytuacja spowodowała, że pracownicy, studenci i doktoranci naszej uczelni zostali zmuszeni do przestawienia swojej pracy czy studiowania na inne tory. To wymagało dużego trudu. Szczególnie Państwo – rektorzy, kanclerze, dziekani, dyrektorzy instytutów i kierunków, kierownicy wielu działów administracji – musieli podjąć ogromny wysiłek przystosowania Uniwersytetu do nowej rzeczywistości.

Oczywiście tak. Dlatego chciałbym serdecznie podziękować wielu osobom. Dziękuję pracownikom dydaktycznym i naukowo-dydaktycznym za trud przeniesienia zajęć do przestrzeni wirtualnej. Konieczność wprowadzenia takiego rozwiązania pojawiła się nagle, a mimo to większość nauczycieli akademickich poradziła sobie z tym znakomicie, część z Państwa zaczęła e-kształcenie, zanim jeszcze udostępniliśmy jako Uniwersytet stosowne narzędzia. Słowa podziękowania kieruję w stronę członków zespołu ds. zarządzania kryzysowego związku z wirusem SARS-CoV-2. Bardzo dziękuję również zespołowi zaangażowanemu w prace nad stroną koronawirus.us.edu.pl oraz platformą do kształcenia na odległość, a także osobom włączającym się w akcję #UŚwspiera, w której bierze udział wielu naukowców. Obie tak ważne strony powstały w szybkim tempie i w bardzo krótkim czasie dzięki zaangażowaniu grupy osób, które z pracy w trybie zadaniowym i pod presją wywiązały się znakomicie. Dziękuję wszystkim pracownikom naszego Uniwersytetu, którzy sumiennie wykonują swoje obowiązki w tym jakże niepewnym i bardzo trudnym okresie, a w szczególności dziękuję tym z Państwa, którzy ze względu na specyfikę wykonywanej pracy odważnie opuszczają swoje domy i pojawiają się w rektoracie, na wydziałach, w domach studenckich i w innych obiektach uniwersyteckich. Dziękuję członkom Senatu Uniwersytetu Śląskiego, dziękuję prorektorom oraz członkom kolegium kanclerskiego, a także pracownikom, którzy organizują pracę kierownictwa Uczelni. Dziękuję wszystkim Państwu, całej wspólnocie Uniwersytetu Śląskiego za zrozumienie i odnalezienie się w tej nowej rzeczywistości.

Bardzo dziękuję za rozmowę.