4 sierpnia odbył się spacer historyczny po Tarnowskich Górach, który zamknął drugą edycję spotkań w ramach cyklu „Śląsk na poziomie”. Dzieje miasta i poszczególnych zabytków przybliżyła zebranym Danuta Sarnicka ze Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej

W grodzie gwarków

Historia Tarnowskich Gór zaczyna się od bryłki rudy srebra. Jak zapisał Walenty Roździeński w swoim dziele Officina ferraria…, znalazł ją chłop Jan Rybka, szukając „bydła straconego”. Wieść o tym znalezisku przyczyniła się do tego powstania w 1526 roku osady górniczej. Dwa lata później, na mocy tzw. Ordunku Gornego, zyskała ona wolność górniczą oraz herb i nazwę Gory Tarnowickie.

Zabytkowy kościół parafii ewangelicko-augsburskiej
w Tarnowskich Górach, wznoszący się przy tarnogórskim
Rynku. Został zbudowany w 1780 roku
Zabytkowy kościół parafii ewangelicko-augsburskiej w Tarnowskich Górach, wznoszący się przy tarnogórskim Rynku. Został zbudowany w 1780 roku

Słowo „gory” oznaczało kopalnie i nie bez przyczyny znalazło się w nazwie, bowiem w ciągu pierwszych stu lat od powstania miasta w jego okolicy utworzono prawie siedem tysięcy szybów. Pozostałością po dawnych obszarach wydobywczych jest Zabytkowa Kopalnia Srebra, wpisana na listę Pomników Historii. Symboliczną bryłkę kruszcu, upamiętniającą znalezisko Rybki i początki górnictwa w tym rejonie, wbudowano w ścianie jednego z budynków przy odchodzącej od Rynku ulicy Gliwickiej.

Sam Rynek powstał w drugiej połowie XVI w. i do dziś można podziwiać wiele znajdujących się tu zabytkowych obiektów. Najstarsze, szesnastowieczne budynki z podcieniami, wzniesiono po południowej stronie. Mieli w nich swoje warsztaty rzemieślnicy, co potwierdzają widniejące na ścianach gmerki, czyli znaki cechowe. Pozostały tam też kółka po wielkiej wadze miejskiej. U szczytu jednej z kamieniczek umieszczono zabytkową figurkę św. Floriana. W narożniku Rynku stoi Dom Sedlaczka. Od 1959 roku na piętrze i poddaszu funkcjonuje Muzeum w Tarnowskich Górach, natomiast na parterze i w piwnicach znajdują się lokale gastronomiczne nawiązujące do pierwotnego przeznaczenia budynku, w którym od 1786 roku Jan Sedlaczek prowadził winiarnię. Wejście do budynku zdobi wykonany z dolomitu barokowy portal w kształcie kotary z puttami. Wewnątrz także zachowały się zabytkowe elementy architektoniczne – strop belkowy zdobiony motywami roślinnymi oraz sklepienia z dekoracją stiukową. Na zewnątrz domu, pod samym dachem, wyrzeźbiono głowę huzara mającą upamiętniać pobyt w mieście Jana III Sobieskiego, który, odprowadzany przez cały dwór 20 i 21 sierpnia 1683 roku, zatrzymał się w Tarnowskich Górach, w drodze pod Wiedeń.

Najbardziej majestatyczny obiekt to budynek Ratusza, wybudowany w latach 1896–1898. Fasada utrzymana jest w stylu renesansowym, a zwyżki w stylu gotyckim. Dach wieńczy wieża z iglicą. Elewację zdobią herby: śląski, rodu Donnesmarcków, pruski, cesarski oraz trójpolowy herb Tarnowskich Gór. W niszy fasady dawniej stała rzeźba Jerzego Hohenzollerna, właściciela ziemi. W 1957 roku zastąpiono ją figurą gwarka tarnogórskiego. Obok siedziby władz miasta stoi szesnastowieczny budynek zwany Domem Cochlera. Jego właściciel założył w nim w 1790 roku aptekę. Swoją nazwę – Apteka pod Aniołem – zawdzięcza rzeźbie zdobiącej frontową ścianę. Co ciekawe, funkcjonuje do dziś zgodnie ze swoim pierwotnym przeznaczeniem. Po przeciwległej stronie Rynku wznosi się jeszcze jeden zabytkowy obiekt – kościół ewangelicko-augsburski. Jego początki sięgają roku 1742, kiedy to funkcję zboru pełniły dwa drewniane domy. Murowaną budowlę wzniesiono w 1780 roku, a przebudowano ją w zachowanym do dzisiaj stylu neoromańskim na przełomie XIX i XX wieku. Charakterystycznym elementem tarnogórskiego Rynku jest studnia miejska, powstała w 1567 roku i zrekonstruowana w latach pięćdziesiątych XX wieku. Wokół studni zachował się fragment szesnastowiecznego bruku, który, zgodnie z zapisami w Ordunku Gornym ustalającymi zasady obowiązujące w kopalniach i w mieście, kładziony był za karę przez mieszczan dopuszczających się przewinień wobec porządku publicznego.

Pamiątkowa tablica przy ulicy Gliwickiej
Pamiątkowa tablica przy ulicy Gliwickiej

Uczestnicy spotkania zwiedzili również kościół parafialny pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła. Na szczególną uwagę zasługuje znajdująca się w nim, wmurowana w ścianę tablica nagrobna Magdaleny Janiczkówny, żony burmistrza Jakuba Gruzełki. Tablica pochodzi z 1614 roku i widnieje na niej napis w języku polskim. Inną osobliwością tej budowli jest zegar wieżowy pochodzący z 1586 roku. Na podstawie wskazań zegara dzwonnik mieszkający w wieży kościelnej miał obowiązek dzwonić co godzinę oraz obwieszczać początek i koniec szychty w kopalni. W późniejszych latach dzwonek szychtowy przenoszono kilkakrotnie, a w XIX wieku umieszczono go na Dzwonnicy Gwarków. Tę z kolei w 1957 roku postawiono obok kościoła św. Piotra i Pawła, w miejscu, gdzie dawniej znajdował się dom zborny gwarków.

Na trasie spaceru znalazły się zabytki umiejscowione w Rynku i jego najbliższym sąsiedztwie. Nie wyczerpują one, oczywiście, bogatej oferty turystycznej Tarnowskich Gór, bowiem, ze względu na swoją historię i położenie, miasto oraz jego okolice obfitują w zabytki przemysłowe, architektoniczne, a nawet przyrodnicze.

Autorzy: Olga Witek
Fotografie: Olga Witek