Uniwersytet Śląski posiada nowoczesny ośrodek informacji naukowej, w tym bazy danych Insitutute for Scientific Information (ISI) z Filadelfii; od niedawna również Arts & Humanities Citation Index (AHCI). Te renomowane rejestry bibliograficzne stanowią ważne źródło wiadomości o stanie i trendach rozwojowych nauki. Statystyki bibliometryczne są miarą tak aktywności badawczej (liczba publikacji), jak i zasięgu oddziaływania publikowanych wyników (częstość cytowań). Klasyfikację tego typu dla uczelni polskich prezentował w Forum Akademickim nr 9/1998 Wiceprzewodniczący KBN profesor Andrzej K. Wróblewski (patrz "GU" nr 3/59).

Dla nauk przyrodniczych wyniki analiz baz ISI są powszechnie uznawane za godne zaufania. W przypadku nauk społecznych, a zwłaszcza humanistycznych wiarygodność tego rodzaju badań naukometrycznych jest już ograniczona, choćby tylko ze względu na operowanie niewielkimi zbiorami danych w odniesieniu do Polski. Na przykład, liczba prac zarejestrowanych w AHCI 1997 z afiliacją do polskich instytucji wynosi 70, zaś w Science Citation Index 1997 - 6765. Z tego tylko względu wyżej wspomniany ranking polskich uniwersytetów odzwierciedla przede wszystkim poziom nauk ścisłych(!).

Po wykluczeniu Pamiętnika Literackiego, w bazie humanistycznej ISI jest obecnie indeksowane tylko jedno czasopismo z Polski - Acta Poloniae Historica. Według opinii Dziekana Wydziału Filologicznego, prof. W. Banysia, w zakresie literaturoznawstwa ISI uwzględnia błahe periodyki środowiskowe i biuletyny amerykańskie, a pomija renomowane czasopisma europejskie. Należy też pamiętać, że w odróżnieniu od nauk przyrodniczych, znaczna część prac w naukach humanistycznych w swej istocie ma charakter narodowy czy nawet regionalny, i takiż zasięg oddziaływania. Jest to ogromna przeszkoda w tworzeniu ogólnoświatowych baz danych i indeksów cytowań wobec rosnącej już siłą bezwładu dominacji piśmiennictwa anglosaskiego. Baza National Citation Report-Poland, zakupiona przez KBN, dostarcza wyłącznie informacji o cytowaniach artykułów opublikowanych w czasopismach z listy filadelfijskiej (łącznie z samocytowaniami) z podaną afiliacją do polskiej instytucji. Fragmentaryczność informacji dobrze widoczna jest w przypadku publikacji pracowników Wydziału Filologicznego UŚ: według bazy KBN doczekały się one w latach 1981-1997 jedynie 4 cytowań, a przeszukanie baz filadelfijskich jedynie za lata 1994-1997 ujawniło blisko 70 powołań na prace (nierzadko na książki) z pierwszym autorem obecnie zatrudnionym w UŚ.

Znaczenie informacji bibliometrycznych znacznie wzrosło po przyjęciu przez Komitet Badań Naukowych nowego, opartego na podejściu parametrycznym, systemu oceny merytorycznej jednostek badawczych ubiegających się o dofinansowanie działalności statutowej. Proponowany przez KBN system różnicowania publikacji i czasopism jest tylko częściowym i budzącym kontrowersje złagodzeniem wymienionych dolegliwości w przypadku humanistyki. Ten tak ważny dział nauki polskiej pozostaje wciąż praktycznie nieocenialny w kategoriach bibliometrycznych, co stanowi wygodne "alibi" dla wielu badaczy. Nie da się ukryć, że właśnie w dziedzinach nauki bezpośrednio związanych z kulturą narodową deklarowany polonocentryzm nierzadko "(... ) generuje konserwatyzm metodologiczny, zaściankowość w tematyce badań oraz w ich rezultatach", jak to bez ogródek sformułowali autorzy raportu Polskiej Akademii Nauk z 1995 r. o stanie nauk humanistycznych i społecznych w Polsce.

Z inicjatywy J. M. Rektora Uniwersytetu Śląskiego profesora Tadeusza Sławka rozpoczęto prace nad nową bazą danych pod roboczą nazwą "POLSKA LITERATURA HUMANISTYCZNA". Proponowany rejestr miałby służyć uzupełnieniu baz filadelfijskich poprzez systematyczne indeksowanie nie tylko reprezentatywnej grupy czasopism polskich, a także serii wydawniczych, podręczników i książek. W pierwszym etapie za punkt wyjścia przyjęto zestaw czasopism krajowych wyróżnionych przez Zespół Nauk Humanistycznych (H-01) Komisji Badań Podstawowych KBN dla dwóch dziedzin: literaturoznawstwa i językoznawstwa. Są to w sumie 33 czasopisma, zawierające rocznie blisko 2000 publikacji. Bardziej szczegółowy zakres proponowanej bazy byłby jednak przedmiotem konsultacji z ośrodkami krajowymi, a w przyszłości - przy ewoluowaniu w stronę rejestru literatury słowiańskiej (a może środkowoeuropejskiej? ) - również z wybranymi placówkami zagranicznymi.

Intencją podstawową jest bowiem żeby tworzona baza danych była nie tylko (1) wszechstronnym źródłem informacji o wynikach badań humanistycznych w Polsce, ale - poprzez uwzględnienie cytowanej literatury - stanowiła (2) indeks cytowań z prawdziwego zdarzenia, umożliwiający przynajmniej częściową analizę bibliometryczną osiągnięć naukowych w tym dziale nauki. Takie kompleksowe indeksowanie periodyków objętych "listą warszawską" umożliwi już rozpoznanie kolejnej grupy czasopism i serii zasługujących na miano wydawnictw ogólnopolskich, a tym samym - na włączenie do rejestru polskiej literatury humanistycznej. W tym sensie rejestr ów będzie coraz bardziej pożytecznym narzędziem dla różnorodnych studiów polskiej literatury humanistycznej, przydatnym też dla KBN w ustawicznie doskonalonym - miejmy nadzieję - systemie wartościowania dorobku badawczego.

Wszystkich zainteresowanych tą inicjatywą prosimy o kontakt z zastępcą Dyrektora Biblioteki UŚ mgr Małgorzatą Wagą.

dr hab. prof. UŚ Grzegorz Racki Pełnomocnik Rektora d/s
Analizy Naukometrycznej
na Uniwersytecie Śląskim

PRZEMÓWIŁY NOŻYCE...

Z powodu nieporozumienia, została istotnie zniekształcona uwaga prof. G. Rackiego do wypowiedzi prof. Z. Żmigrodzkiego na temat braku możliwości włączenia jego dorobku do rejestrów filadelfijskiego Institutu Informacji Naukowej (ISI). Za ilustrację tezy prof. R. Tadusiewicza o bezwzględnej użyteczności "listy filadelfijskiej" i w ogóle baz ISI w odniesieniu do nauk podstawowych posłużyła bowiem dołączona lista 56 czasopism z rejestru Journal Citation Reports - 1997 Social Sciences Edition. Jest to wykaz indeksowanych przez ISI periodyków dla dyscypliny Library & Information Sciences, publikujących prace z zakresu zainteresowań badawczych prof. Z. Żmigrodzkiego jako Kierownika Zakładu Bibliografii i Informacji Naukowej UŚ (m. in. Scientometrics dla "uznawanych powszechnie" ekspertów od interpretacji indeksów cytowań). Autora i Czytelników przepraszamy.

PRZEMÓWIŁ CHOCHLIK...

Z dziewiatego od dołu wiersza tekstu polemiki prof. Z. Żmigrodzkiego (GU nr 6/62) "wypadł" istotny w tym miejscu wyraz "nie". Przepraszamy.

Redakcja