Międzynarodowa konferencja naukowa „Pogranicza Europy Środkowo-Wschodniej – ludzie pogranicza i elity regionalne”

Integracja badań

 Od 7 do 9 grudnia w Katowicach i Ustroniu odbywała się konferencja naukowa „Pogranicza Europy Środkowo-Wschodniej – ludzie pogranicza i elity regionalne”, zorganizowana przez Instytut Historii UŚ. Jej głównym celem miała być integracja prowadzonych dotychczas badań w większości zakładów Instytutu, a jednocześnie takie ich sprofilowanie na przyszłość, by stworzyć podstawy do wypracowania jego specjalizacji w skali ogólnopolskiej. Drugim, ogólnym założeniem, które wzięto pod uwagę przy planowaniu konferencji, była chęć umocnienia istniejących już szerokich kontaktów krajowych i międzynarodowych Instytutu, w celu stworzenia silnej placówki badawczej, znanej w skali międzynarodowej z badań nad regionami pogranicza, w tym szczególnie badań śląskoznawczych (w tym celu m.in. podczas obrad zaprezentowano wystawę, przygotowaną przez AP w Katowicach dla Senatu RP, poświęconą W. Korfantemu). Z tego też powodu posłużono się formułą tzw. długiego czasu historycznego trwania, a więc kierowano się poszukiwaniem problemu badawczego, a nie formalnego podziału chronologicznego na poszczególne epoki. Instytut zamierza prowadzić tego typu konferencje w przyszłości cyklicznie, w okresach dwuletnich, przedzielanych publikacją materiałów konferencyjnych. Każda z nich ma posiadać, tak jak inauguracyjna, swoją specjalizację przedmiotową.

Celem przedmiotowym ubiegłorocznej konferencji był problem „ludzi i elit pogranicza”, szczególnie ich swoistość, bądź typowość występująca w Europie Środkowo-Wschodniej.

Obrady sekcji średniowiecznej i nowożytnej obejmowały dwa problemy badawcze. Pierwszy z nich skupiał się na osobach lub grupach osób, które związane były z bardzo szeroko pojętym pograniczem. Starano się wykazać, jaki miało ono wpływ na ich rozwój, życie, karierę bądź wizerunek, i na ile pozwoliły na to źródła, ukazać odrębność takich grup od innych, nie związanych z główną tematyką konferencji (mgr K. Nowak, dr hab. M. Smoliński, dr M. Wójcik, dr hab. J. Sperka, dr hab. J. Tęgowski, dr hab. S. Szybkowski, dr B. Czwojdrak, mgr M. Zhuk, mgr M. Kordas, dr D. Milewski).

Druga grupa referentów skupiła się na samym pograniczu, starano się wykazać, jaki wpływ miało ono na rozwój miast nań położonych, jakie niebezpieczeństwa dotykały tereny pograniczne, odrębne od obszarów położonych w centralnych województwach dawnej Rzeczypospolitej, starano się też określić wpływ pogranicza na kulturę i rozwój sztuki (mgr J. Szyszka, dr M. Grulkowski, prof. S.A. Sroka, dr P. Wróbel, mgr S. Tersky).

Podczas obrad sekcji historii XIX i XX wieku rozpatrywano cztery główne problemy badawcze, które znalazły swoje odzwierciedlenie w referatach, a potem były szczegółowo dyskutowane w grupach panelowych.

Drugi panel dotyczył zagadnień elit na kresach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, w okresie przed pierwszą wojną światową, momencie kształtowania się tam nowoczesnych ruchów narodowych i państw narodowych. Ożywioną dyskusję wywołał problem zetknięcia się tzw. narodów historycznych (m.in. Polacy, Rosjanie, Niemcy, Szwedzi) z kształtującymi się dopiero nowymi grupami etnicznymi oraz konfliktów, jakie z tego powodu pojawiły się na dawnej wschodniej granicy Rzeczypospolitej, i które w kluczowy sposób wpłynęły na procesy kształtowania się granic po 1918 roku, w tym m.in. odrodzonego państwa Polskiego (referaty: prof. E. Jekabsons, mgr O. Pasicka, mgr M. Czeban, mgr M. Wulczyńska, dr J. Januszewska-Jurkiewicz).

W pierwszym dniu, w panelu popołudniowym, głównym zagadnieniem badawczym był problem konsekwencji politycznych i społecznych polityki narodowościowej na pograniczach dawnej monarchii naddunajskiej. Próbowano zilustrować, poprzez przypadki szczegółowe, konsekwencje tego specyficznego modelu politycznego dla późniejszych dziejów Europy Środkowo-Wschodniej, w okresie XX-lecia międzywojennego, ewentualnego niwelowania, lub utrzymywania się nierozwiązanych konfliktów etnicznych i politycznych na pograniczach oraz roli jaką w tych procesach odgrywały miejscowe elity i ich przedstawiciele (referaty: dr V. Hrtankowa, mgr I. Nowak, prof. P. Kladiva, prof. B. Górczyńska-Przybyłowicz, dr I. Molnar, dr J. Kurek).

Następnie skupiono się nad problematyką śląską przełomu XIX/XX wieku, a przede wszystkim nad problemem kształtowania miejscowych elit i zdefiniowania samego pojęcia elita regionalna na tym obszarze (dr M. Podolczak, dr T. Przerwa, dr M. Skrzypek, dr M. Fic).

Ostatni panel sekcji najnowszej poświęcony był próbie odpowiedzi na pytanie: jakie były przyczyny tragicznego zaostrzenia się konfliktów narodowościowych przed i w okresie II wojny światowej oraz uczestnictwa i wpływu elit regionalnych na te procesy? (referaty: dr P. Żurek, dr R. Zinkiewicz, mgr M. Węcki, dr R. Smolorz, dr M. Wróbel, mgr A. Karuk, ks. T. Isakiewicz-Zaleski).

Podczas konferencji wygłoszono 51 referatów, w tym 11 gości zagranicznych z: Łotwy, Ukrainy, Mołdawii, Słowacji, Czech, Węgier i Niemiec. Publikacja materiałów pokonferencyjnych została przewidziana w planie wydawniczym na rok 2010.