23. edycja "Osobliwości Świata Fizyki"

Magia nauki

We wrześniu, w przeciwieństwie do sennej atmosfery panującej na innych wydziałach, szykujących się dopiero do rozpoczęcia roku akademickiego, Instytut Fizyki tętnił życiem. Każdego dnia około 1000 uczniów szkół wszystkich szczebli, ale także ich rodziców i dziadków, brało udział w wykładach i oglądało prezentowane eksperymenty.

Podczas inauguracji 23. edycji 'Osobliwości Świata Fizyki' 5 września 2007 r. obecny był JM Rektor UŚ prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek
Podczas inauguracji 23. edycji 'Osobliwości Świata Fizyki' 5 września 2007 r.
obecny był JM Rektor UŚ prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek

Czy można mieć o wszystkim choćby tylko ogólne pojęcie? Czy można dokładnie wiedzieć jak działają niezliczone produkty oferowane przez najnowsze technologie? Jasne stało się już dla każdego, że nowoczesna wiedza dawno temu wymknęła się spod kontroli jednostek i takie stawianie pytań jest naiwne. Stół zastawiony jest zbyt obficie, aby z ogromnego dorobku myśli naukowej udało nam się uszczknąć więcej niż tylko małe conieco. Mamy jednak możliwość wyboru...

Możemy także nic "nie jeść" - media kuszą spacerem po linii najmniejszego oporu: nie trzeba nic rozumieć, a stosując swoistą retorykę łatwo jest zamaskować i ukryć własną ignorancję. A właściwie to nawet nie trzeba jej specjalnie ukrywać. Brak wiedzy przyrodniczej nie awansował jeszcze co prawda do rangi cnoty, ale też przestał już być powodem do wstydu. Można się obawiać, czy w przyszłości lansowanie takich wzorców nie doprowadzi do całkowitej utraty zainteresowania otaczającą nas rzeczywistością i w rezultacie do wtórnego analfabetyzmu naukowego szerokich warstw społeczeństwa.

Na pewno nie unikniemy już konieczności posługiwania się nowoczesną techniką w sposób magiczny. Wystarczy przecież "wypowiedzieć" tylko nowoczesne zaklęcie, sprowadzające się do naciskania w określonych sekwencjach różnych przycisków w różnych urządzeniach, abyśmy uzyskali prawie wszystko co chcemy. Nie musimy co prawda robić tego o północy, ani w określonej kwadrze Księżyca, ani broń Boże, spluwając przez lewe ramię, lecz poza tym, w gruncie rzeczy niewiele się zmieniło. Nasza wiedza o tym, jak działa "zaklęcie" często pozostała równie nikła jak kiedyś. Nie wiemy przecież, co dzieje się pod maską naszego samochodu, gdy przekręcamy kluczyk w stacyjce ani w mikroprocesorze naszego komputera, gdy czytamy otrzymaną pocztę. Jednak jest pewna bardzo istotna różnica. Teraz możemy to wiedzieć! Ta informacja jest dla nas dostępna, o ile oczywiście zechcemy jej poszukać i zdołamy ją zrozumieć. Do zrozumienia potrzebna jest jednak ogólna wiedza oraz pewna dyscyplina i trening umysłu, jaki daje nam szkoła. Jeśli zaszczepimy naszym uczniom zwyczaj zastanawiania się i patrzenia na świat ze zrozumieniem, znajdywania przyjemności w obcowaniu z nauką i samodzielnego szukania odpowiedzi, możemy uznać, że cel został osiągnięty.

Wbrew powszechnym opiniom zainteresowanie społeczne naukami ścisłymi wcale nie przechodzi kryzysu. Świadczy o tym dobitnie fenomen mnożących się różnego rodzaju festiwali nauki, pikników naukowych, wystaw i spotkań z nauką, tłumnie odwiedzanych przez bardzo zróżnicowanych odbiorców. Każda oferta umożliwiająca zetknięcie się z wiedzą i przeżycie przygody intelektualnej na miarę własnych potrzeb, spotyka się z olbrzymim popytem społecznym.

Jedną z form i przykładem takiego kontaktu są wykłady "Osobliwości Świata Fizyki" organizowane przez Pracownię Dydaktyki Fizyki Uniwersytetu Śląskiego już po raz 23(!). Dopracowana forma, znakomity, doświadczony zespół pracowników Instytutu Fizyki, ciekawa oferta tematyczna, atrakcyjnie przygotowane i przedstawiane eksperymenty sprawiają, że zainteresowanie wykładami jest olbrzymie.

Jak zwykle we wrześniu, w przeciwieństwie do sennej atmosfery w innych wydziałach, szykujących się dopiero do rozpoczęcia roku akademickiego, Instytut Fizyki tętnił życiem. Codziennie około 1000 uczniów szkół wszystkich szczebli, ale także ich rodziców i dziadków brało udział w wykładach i oglądało prezentowane eksperymenty. Warto było przybyć po to nie tylko z Katowic czy Gliwic, ale także z Łodzi, Krakowa, Opola, Bielska-Białej, Częstochowy oraz z tysiąca małych miasteczek i wsi. Oczywiście, o ile wcześniej udało się zarezerwować miejsca, co wcale nie było łatwe. Kto nie zdążył tego zrobić na początku września musiał obejść się smakiem.

Tak duża popularność i liczna frekwencja sprawiają, że "Osobliwości Świata Fizyki" są poważnym wyzwaniem organizacyjnym - w ciągu miesiąca wygłaszanych jest ponad 700 wykładów! Wstępna faza przygotowań do pokazów, projektowanie i uruchamianie nowych eksperymentów, budowanie nowych przyrządów i układanie scenariusza wykładów wymaga od prowadzących dużej pomysłowości i wiedzy. Druga faza - prowadzenie codziennie przez miesiąc tych samych wykładów - jest ciężką pracą, której nie każdy może sprostać. Trzeba umieć nawiązywać kontakt z widownią i bawić się eksperymentami wspólnie z młodzieżą. To po prostu trzeba lubić.

Co pozostaje po wykładach? Przede wszystkim pewna zmiana w świadomości kilkunastu tysięcy młodych ludzi, dla których udział w nich był wydarzeniem, o którym długo jeszcze dyskutuje się w szkole i w domu. Wszyscy oni nieco inaczej zaczynają patrzeć na naukę. Nie jawi się już ona jako dziedzina sucha, hermetyczna i dostępna jedynie dla wybrańców. Nabiera nieco powabu... nieodpartej magii.

Tematyka tegorocznych "Osobliwości Świata Fizyki"

"Nanoświat - magia atomów"
Zjawiska występujące w świecie pojedynczych atomów i cząsteczek są zupełnie niecodzienne i zaskakujące. Potrafimy już jednak manipulować atomami - zajmują się tym nanotechnologie.

"Drżąca fizyka"
Fenomeny natury takie jak zdumiewające fale na oceanach, trzęsienia ziemi i niezwykłe chmury, zjawiska akustyczne i ultradźwięki, ruch wahadeł i fale mechaniczne wiążą się z leżącym u ich podstaw ruchem drgającym.

"Trudno uwierzyć"
A jednak nawet bez pomocy magii można usiąść nie mając krzesła, położyć się wygodnie na sterczących, ostrych gwoździach czy też zobaczyć żywą głowę na talerzu lub pędzący powietrze wirujący torus zrobiony z... powietrza!

Autorzy: Jerzy Jarosz, Foto: Archiwum PDF