DZIEŁA ZBIOROWE I AUDIOWIZUALNE

Prawo autorskie w szkole wyższej (3)

Pozostale - poza utworami pracowniczymi - wyjatki od zasady tworczosci odnosza sie do utworow zbiorowych i dziel audiowizualnych.

Tzw. dziela zbiorowe to utwory skladajace sie "z szeregu oddzielnych od siebie i odrebnych partii, ktore laczy w jedna calosc dzialalnosc redaktorska, polegajaca przede wszystkim na odpowiednim wyborze oraz ukladzie tych partii. O dziele zbiorowym, jako utworze oraz przedmiocie prawa autorskiego, mozemy jednak mowic tylko wtedy, gdy wybor partii oraz uklad calosci stanowia dzialalnosc tworcza. Takimi dzielami sa np. encyklopedie, roznego rodzaju slowniki, ksiegi pamiatkowe, kalendarze, roczniki, czasopisma itd. Ale i poszczegolne partie, o ile wykazuja cechy dziela w rozumieniu prawa autorskiego, sa rowniez utworami oraz przedmiotami prawa autorskiego. Zalozeniem koncepcji dziela zbiorowego jest rowniez to, ze poszczegolne partie sa dzielami roznych autorow, a nie tylko jednego tworcy, oraz to, ze redaktor calosci moze byc zarazem autorem jednej lub kilku z partii dziela zbiorowego".

Stosunki prawne odnoszace sie do utworow zbiorowych uregulowane sa w sposob szczegolny. Nie dotyczy to rzecz jasna osobistych praw tworcow dziela - tutaj w pelni obowiazuje zasada tworczosci. Natomiast autorskie prawa majatkowe do utworu zbiorowego, a w szczegolnosci do encyklopedii lub publikacji periodycznej "przysluguja producentowi lub wydawcy, a do poszczegolnych czesci majacych samodzielne znaczenie - ich tworcom. Domniemywa sie, ze producentowi lub wydawcy przysluguje prawo do tytulu" (art. 11 pr. aut. ).

Dziel zbiorowych nie nalezy mylic ze zbiorami dziel ani z tzw. dzielami lacznymi. Zbiorami dziel sa np. zbiory rekopisow, piesni ludowych, melodii, przyslow, bajek, powiesci i innych utworow sztuki ludowej, jak rowniez wypisy, antologie i edycje krytyczne. "Zbior dziel rozni sie od dziela zbiorowego przede wszystkim tym, ze tworca zbioru nie wykazuje zadnej inicjatywy co do powstania utworow zamieszczonych w zbiorze, lecz siega wylacznie do utworow, ktore juz uprzednio powstaly, we wielu wypadkach, choc niekoniecznie, nawet do utworow, wzgledem ktorych nikomu juz nie przysluguje prawo autorskie". Zbior dziel - w przeciwienstwie do dziela zbiorowego - moze zawierac utwory tego samego lub roznych autorow.

Stosunki prawne zbioru dziel ksztaltuja sie na ogol w sposob typowy, chociaz moga one ulegac pewnym komplikacjom, jezeli opracowanie wykazuje cechy tworczosci, zwlaszcza pod wzgledem wyboru, ukladu lub ustalenia tekstu, a prawa autorskie do utworow zamieszczonych w zbiorze jeszcze nie wygasly.

Z kolei dziela laczne to dziela "zlozone z odrebnych utworow nalezacych do roznego rodzaju dzialalnosci tworczej, ale pozostajacych ze soba w zwiazku majacym uzasadniac pewna wspolnosc percepcji. Na dzielo laczne skladaja sie np. melodia i tekst, opera i libretto, ilustrowana powiesc itd. Zarowno dzielo laczne jako calosc, jak tez tworzace ja utwory odrebne sa utworami i przedmiotami prawa autorskiego bez wzgledu na to, czy utwory wchodzace w sklad dziela lacznego sa dzielem jednego, czy tez roznych tworcow".

Szczegolny status prawny maja tez utwory audiowizualne. Poswiecono im rozdzial szosty (art. 69-73) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z tymi przepisami, wspoltworcami utworu audiowizualnego sa wszystkie osoby, ktore wniosly wklad tworczy w jego powstanie, a w szczegolnosci: rezyser, tworca adaptacji utworu literackiego, tworca stworzonych dla utworu audiowizualnego utworow muzycznych lub slowno-muzycznych oraz tworca scenariusza. Natomiast uprawnienia majatkowe do utworu przysluguja producentowi. Co wiecej, prawa tworcow utworow majacych samodzielne znaczenie (np. melodii filmowych) nie moga byc wykonane " z uszczerbkiem dla producenta lub pozostalych tworcow" (art. 70 ust. 1 pr. aut. ).

Producent dziela audiowizualnego moze - bez zgody tworcow utworu - dokonywac tlumaczen na rozne wersje jezykowe. Ograniczenia doznaje rowniez prawo tworcow do wykonywania nadzoru autorskiego - sluzy ono "tylko w stosunku do ostatecznej wersji utworu audiowizualnego" ( art. 73 pr. aut. ). Jest to istotny wyjatek od zasady wyrazonej w art. 1 ust. 3 pr. aut., wedle ktorej "utwor jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociazby mial postac nie ukonczona". Tworcom dziela audiowizualnego, jak rowniez odtworcom glownych rol w takim dziele, przysluguje prawo do wynagrodzenia z tytulu rozpowszechniania utworu w kinach oraz jego najmu, dzierzawy lub publicznego odtworzenia. Wynagrodzenie to powinno byc proporcjonalne do wplywow uzyskanych przez producenta z eksploatacji dziela audiowizualnego i przysluguje przez czas trwania praw majatkowych do utworu. Zaplata nastepuje "za posrednictwem wlasciwej organizacji zbiorowego zarzadzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi"; uprawniony (wspoltworca utworu badz odtworca glownej roli) moze jednak zrzec sie tego posrednictwa. Zrzeczenie wymaga "zachowania formy pisemnej pod rygorem niewaznosci" (art. 70 ust. 4 pr. aut. )

Autorzy: Andrzej Szewc