13 czerwca Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego świętował 40-lecie swojego istnienia

Piękne wspomnienia – trudne wyzwania

Podczas części oficjalnej spotkania, które odbyło się w auli Wydziału w Sosnowcu, zacnego jubileuszu gratulowali m.in. JM Rektor UŚ prof. zw. dr hab. Wiesław Banyś, przedstawiciele zaprzyjaźnionych ośrodków badawczych z całej Polski oraz wysłannicy krajowych organizacji geograficznych i geologicznych. Profesorowie Jacek Jania, Janusz Janeczek oraz Wacław Zuberek przedstawili retrospektywnie wydziałowe dzieje trzech dyscyplin – odpowiednio: geografii, geologii i geofizyki.

Projektu siedziby Wydziału Nauk o Ziemi prezentowany I sekretarzowi KW PZPR Zdzisławowi Grudniowi
Projektu siedziby Wydziału Nauk o Ziemi prezentowany I sekretarzowi KW PZPR Zdzisławowi Grudniowi
Terenowa Szkoła Geologiczna w Srebrnej Górze (1982)
Terenowa Szkoła Geologiczna w Srebrnej Górze (1982)
Wyprawa polarna na Spitsbergen (zima 1979/80)
Wyprawa polarna na Spitsbergen (zima 1979/80)

– Powołanie w 1974 roku naszego wydziału stanowiło ważny krok w rozwoju Uniwersytetu Śląskiego i stanowiło odpowiedź na zapotrzebowanie regionu. Dobrze prosperujący wówczas przemysł wydobywczy oczekiwał na dobrze wykwalifikowane kadry w dziedzinie geologii – absolwenci mieli zapewnione zatrudnienie w górnośląskim zagłębiu węglowym. Szkolnictwo zgłaszało z kolei zapotrzebowanie na dobrze wykształconych nauczycieli geografii – powiedział prof. dr hab. Adam Idziak, dziekan WNoZ. – Wydział się rozwijał, co po kilkunastu latach doprowadziło do uruchomienia nowych kierunków – geofizyki i ochrony środowiska, które dopełniły możliwości kształcenia w zakresie nauk o Ziemi. 40 lat działalności to 35 roczników absolwentów. Dziś ich liczba sięga 10 tysięcy – zauważył gospodarz uroczystości.

Chociaż początki WNoZ datuje się na rok 1974, to już rok wcześniej przy Instytucie Biologii Uniwersytetu Śląskiego powstał samodzielny Zakład Geografii. Stąd też wynikają siostrzane relacje pomiędzy Wydziałem Nauk o Ziemi a Wydziałem Biologii i Ochrony Środowiska, o których kilkakrotnie mówił prof. Idziak i o których wspomniała także w swoim wystąpieniu gratulacyjnym obecna dziekan WBiOŚ prof. zw. dr hab. Iwona Szarejko.

– Pierwsze egzaminy wstępne na kierunek geografia przeprowadzono w lipcu 1974 roku, a jesienią tegoż roku nowo utworzony Wydział rozpoczął działalność w budynku Szkoły Górniczej przy ul. Szkolnej w Katowicach. Były to obiekty kompletnie nieprzystosowane do prowadzenia zajęć dydaktycznych – wspominał prof. Idziak. – Niedługo potem Wydział otrzymał budynek przy ul. Partyzantów w Sosnowcu, a w roku 1982 przeniesiono go na ul. Będzińską (ówczesną Mielczarskiego). Na kompleks, który dziś stanowi siedzibę Wydziału, składają się m.in. międzywydziałowa aula mogąca pomieścić 500 osób oraz sale wykładowe dla 100 słuchaczy.

W 1991 roku WNoZ uzyskał prawo doktoryzowania w zakresie geologii, a rok później – także w zakresie geografii. W roku 1997 wydział uzyskał pełnię praw akademickich, tj. możliwość nadawania stopnia doktora habilitowanego, co wiązało się ze zdobyciem autonomii w kształtowaniu badań i dydaktyki. Obecnie Wydział może pochwalić się kategorią A przyznawaną przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Ogromnym sukcesem jest również przyznanie Centrum Badań Polarnych, które tworzą Wydział Nauk o Ziemi UŚ (jako jednostka wiodąca), Instytut Geofizyki PAN w Warszawie oraz Instytut Oceanologii PAN w Sopocie, statusu Krajowego Naukowego Ośrodka Wiodącego. Centrum rozwija interdyscyplinarne badania przyrodniczego środowiska obszarów polarnych – Arktyki i Antarktydy.

Rektor Banyś zauważył, że wydział zawsze miał i ma wspaniałych, aktywnych naukowców. W każdej kadencji rektorskiej był przedstawiciel WNoZ, a prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek, kierownik Katedry Geochemii, Mineralogii i Petrografii, był rektorem w latach 2002–2008.

Geografia

Dzieje geografii na Wydziale Nauk o Ziemi przybliżył prof. zw. dr hab. Jacek Jania, przewodniczący Centrum Badań Polarnych. Określił on Górny Śląsk mianem Ziemi Umęczonej, gdzieś pomiędzy Uniwersytetem Jagiellońskim w Krakowie a Uniwersytetem Wrocławskim, która stała się Ziemią Obiecaną.

– Przygotowując retrospekcję, uświadomiłem sobie, że 50 lat temu jako licealista kupiłem za kieszonkowe książkę Józefa Szaflarskiego Zarys kartografii i nawet przez myśl mi nie przeszło, że po 10 latach będę w zespole autora, organizującego geografię na Śląsku – rozpoczął prof. Jania, przywołując postać założyciela Instytutu Geografii. Oprócz prof. Szaflarskiego jednostkę współtworzyli prof. Adam Malicki oraz jego uczeń z UMCS w Lublinie doc. Jan Trembaczowski. W 1974 roku do ojców założycieli dołączyli doc. Edward Tomaszewski oraz doc. dr hab. Marian Pulina, a w następnych latach kolejni badacze. W 1977 roku razem z prof. Puliną po raz pierwszy udaliśmy się z wyprawą polarną na Spitsbergen – wspominał prof. Jania.

Po oddaniu do użytku międzywydziałowej auli w 2005 roku udało się zorganizować II Forum Geografów Polskich.

– Jaka przyszłość czeka geografię? – zapytał prof. Jania. – Czasem słyszę, że Ziemia została już opisana, a geografia jest obecnie dyscypliną historyczną. Jej przyszłością są jednak geograficzne systemy informacyjne, ponieważ całościowe opisanie środowiska geograficznego jest nadal wyzwaniem. Trzeba tworzyć modele funkcjonalne i matematyczne, scenariusze przyszłościowe i retrospekcje przeszłości. Głoszę tezę, z którą nie zgadza się część moich kolegów, że nawet nauki społeczne wchodzą w skład geografii – zakończył prof. Jania.

Geologia

– Do 1974 roku na mapie Polski istniały trzy główne ośrodki, w których nauczano geologii: Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Uniwersytet Warszawski oraz Uniwersytet Wrocławski – powiedział prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek. – Elementy geologii znajdowały się także w programie Politechniki Śląskiej oraz Wrocławskiej. Jaki to umysł wizjonerski, wybitny i światły spowodował powstanie wydziału na naszym Uniwersytecie? Odpowiedź jest zaskakująca: był to Zdzisław Grudzień, sekretarz wojewódzki PZPR, któremu powiedziano, że perspektywy górnictwa to geofizyka i geochemia.

W 1974 roku na czele Instytutu Geologii stanął prof. Aleksander Jachowicz, wspomagał go doc. dr Marian Marczak, chemik i geochemik, który przywędrował na WNoZ z WBiOŚ. Szeregi kadry naukowej zasili pracownicy Górnośląskiego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu, m.in. żona prof. Jachowicza, Sonia Dybova-Jachowicz. Przybyły z AGH prof. Witold Żabiński stworzył mineralogię, a pracujący wcześniej na UW prof. Kazimierz Kozłowski – petrologię. W 1978 roku jednostkę przemianowano na Instytut Geologii i Surowców Mineralnych Górnego Śląska, a dwa lata później w miejsce jednego instytutu powstały dwa. W 1983 roku przyjęto funkcjonujący do dziś system katedralny. W 1991 roku odbyła się na WNoZ pierwsza obrona doktorska.

– W dziedzinie geologii stopień ten zdobyła Monika Jachowicz, kontynuując wspaniałe tradycje swoich rodziców – dodał prof. Janusz Janeczek. Przypomniał także ideę Terenowych Szkół Geologicznych odbywających się między 1980 a 2002, które odbywały się zawsze wiosną i były wydarzeniem integrującym pracowników oraz ich rodziny. Prof. Janeczek wyliczył również najważniejsze osiągnięcia pracowników poszczególnych katedr, m.in. odkrycie przez dr. Eligiusza Szełęga nowego minerału – piławitu-( Y).

– Wielu z założycieli katedry już odeszło, są jednak w naszej pamięci, a my jesteśmy kontynuatorami ich dzieła. Jutro rysuje się optymistycznie, a wielka w tym zasługa zarówno naszych poprzedników, jak i koleżanek i kolegów, którzy teraz budują świetlaną przyszłość geologii na naszym Uniwersytecie.

Geofizyka

– Geofizyka to najmłodsze dziecko Wydziału Nauk o Ziemi – powiedział prof. zw. dr hab. inż. Wacław Zuberek. – Kierunek ten prowadzimy wspólnie z Wydziałem Matematyki, Fizyki i Chemii. W 1978 roku prof. Erast Konstantynowicz zaproponował mi przejście na Wydział Nauk o Ziemi i wspólnie z mgr. Józefem Michalakiem oraz mgr. Lesławem Chodyniem stworzyliśmy mały, ale bardzo aktywny zespół, w którym zapewne dużą rolę odgrywał duch młodości. Nasza działalność polegała na badaniach, głównie terenowych. W 1995 roku powstał śmiały pomysł nauczania dydaktyki geofizyki, którą dotąd wykładano jedynie na AGH i w małym zakresie na UW. Przyświecała nam idea specjalności międzywydziałowej. W tym kształcie geofizyka została powołana do życia uchwałą Senatu UŚ w 1998 roku. Wtedy można było zostać magistrem ze specjalnością geofizyka albo na fizyce, albo na geologii. Niestety w 2001 roku Państwowa Komisja Akredytacyjna w konsekwencji wcześniejszego zarządzania Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego zmusiła nas do realizowania standardów zarówno geologii, jak i fizyki. W odpowiedzi opracowaliśmy razem z prof. Idziakiem autorski program kształcenia geofizyki w systemie bolońskim. Po licencjacie na geofizyce można kontynuować naukę na tym samym kierunku, na geologii lub na fizyce. Większość absolwentów geofizyki, a jest ich 115, pracuje w przemyśle i zbiera pochlebne recenzje. W bieżącym roku PKA pozytywnie zweryfikowała nasze poczynania – podsumował prof. Zuberek.

Uroczystość zakończyło wykonanie wspólnej fotografii wszystkich uczestników obchodów na schodach wejściowych Wydziału, po czym nastąpiło zwiedzanie jubileuszowej wystawy.

Autorzy: Tomasz Płosa
Fotografie: Archiwum UŚ