16 października na Wydziale Filologicznym w Katowicach odbyła się uroczystość z okazji 40-lecia działalności naukowo-dydaktycznej Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego oraz wręczenie książki dedykowanej dr. hab. prof. UŚ Leonardowi Ogiermanowi

Cztery dekady życia z książką

Sala Rady Wydziału z trudnością pomieściła wszystkich, którzy chcieli uczestniczyć w święcie Instytutu. Uroczystość zaszczycili swą obecnością znamienici goście, przedstawiciele wielu ośrodków i instytutów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej z całej Polski, m.in. z Krakowa, Warszawy i Wrocławia, dyrektorzy bibliotek, z prof. dr. hab. Janem Malickim, szefem Biblioteki Śląskiej, na czele, a także współtwórcy Instytutu, m.in.: prof. zw. dr hab. Krystyna Heska-Kwaśniewicz, dr hab. prof. UŚ Edward Różycki, absolwenci i przyjaciele. Gości przywitała dyrektor IBiIN UŚ dr hab. Anna Tokarska.

Od lewej: prodziekan Wydziału Filologicznego prof. zw. dr hab. Marian Kisiel, prorektor ds. nauki i współpracy z gospodarką
prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk i dziekan Wydziału Filologicznego prof. dr hab. Rafał Molencki
Od lewej: prodziekan Wydziału Filologicznego prof. zw. dr hab. Marian Kisiel, prorektor ds. nauki i współpracy z gospodarką prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk i dziekan Wydziału Filologicznego prof. dr hab. Rafał Molencki

Po uroczystym otwarciu rocznicowych obchodów, dokonanym przez prorektora ds. nauki i współpracy z gospodarką prof. dr. hab. Andrzeja Kowalczyka, zastępca dyrektora Instytutu dr Karol Makles w telegraficznym skrócie przedstawił historię jubilata. Suche fakty uzupełniły wspomnienia uczestników spotkania, którzy ze wzruszeniem przypominali trudne, wręcz siermiężne początki.

Po powstaniu w 1968 roku Uniwersytetu Śląskiego okazało się, że w strukturach nowej uczelni zabrakło miejsca dla bibliotekoznawstwa, choć zawód ten nie tylko cieszył się ogromną popularnością, ale był także niezwykle potrzebny. W latach 50. i 60. ubiegłego wieku kursy kształcące przyszłych bibliotekarzy prowadzone były w Wyższej Szkole Pedagogicznej. Po likwidacji WSP trzeba było tej wiedzy szukać w ośrodkach w Krakowie, Wrocławiu, Warszawie… W 1973 roku na wspólnym posiedzeniu Senackiej Komisji Bibliotecznej Uniwersytetu Śląskiego oraz Kolegium Dyrektorów Bibliotek Szkół Wyższych zapadła decyzja o powołaniu studiów bibliotekoznawczych. I tak w roku akademickim 1974/1975 utworzone zostały dwa komplementarne kierunki dydaktyczne: informacja naukowo-techniczna na Wydziale Techniki oraz bibliotekoznawstwo i informacja naukowa na Wydziale Filologicznym.

1 października 1974 roku powstał Zakład Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Jako pierwsze ruszyły studia zaoczne, dopiero rok później stacjonarne. Początki nie były łatwe, lokalizacja w Sosnowcu nastręczała wiele trudności, poszczególne jednostki były bowiem rozproszone w różnych częściach miasta. Wiele ciepłych słów padło pod adresem pierwszego dyrektora zakładu doc. Adama Jarosza (profesora honorowego UŚ w 2014 roku), filologa, absolwenta Uniwersytetu Jagiellońskiego, historyka, literaturoznawcy, praktyka w zakresie edytorstwa i dokumentacji bibliograficznej, a przede wszystkim pasjonata historii Śląska i założyciela Pracowni do Badań nad Życiem Literackim Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Przywoływano pierwsze lata działania Zakładu, powstawanie zespołu, któremu Instytut zawdzięcza dzisiejszą pozycję i sławę. Padły więc nazwiska literaturoznawców, profesorów: Józefa Mayera, Renardy Ocieczek, Jerzego Paszka, Włodzimierza Wójcika, Włodzimierza Goriszowskiego, Henryka Sawoniaka, Marii Pawłowiczowej… Wspominano także pierwsze konferencje naukowe, początki współpracy z dyrektorami bibliotek naukowych, regionalnych, miejskich. To właśnie wtedy młode środowisko śląskich bibliotekoznawców zaczęło być dostrzegane w krajowych kręgach naukowców i to wówczas zapoczątkowane zostało współdziałanie z uznanymi ośrodkami badawczymi.

W pamięci pracowników Instytutu głęboko zapisał się profesor Bronisław Zyska, pracownik Głównego Instytutu Górniczego, który dołączył do zespołu w 1980 roku, wzbogacając program kształcenia o zagadnienia związane z ochroną zbiorów na bazie znajomości nauk ścisłych, m.in. chemii papieru i mikrobiologii.

Pierwsi absolwenci rozpoczęli pracę dydaktyczną w macierzystej uczelni już w 1980 roku, uzyskując stopniowo kolejne tytuły naukowe. Od 1983 roku zaczął ukazywać się cykl zeszytów naukowych „Studia Bibliologiczne”, które doczekały się już dwudziestego tomu.

Znaczącym wydarzeniem było przeniesienie w 1990 roku Wydziału Filologicznego do Katowic, wraz z nim bowiem na placu Sejmu Śląskiego zadomowiło się również bibliotekoznawstwo, ale już w randze Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej (IBiIN), w którego skład weszły cztery zakłady oraz biblioteka. Po doc. Adamie Jaroszu (który odszedł na emeryturę) Instytutem kierowali kolejno: prof. zw. dr hab. inż. Bronisław Zyska (1990–1994), prof. dr hab. Irena Socha (1994–2005), prof. dr hab. Elżbieta Gondek (2005–2012), obecnie stanowisko to piastuje dr hab. Anna Tokarska.

Dr hab. Anna Tokarska, dyrektor Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UŚ, wręczyła dr. hab. prof. UŚ Leonardowi
Ogiermanowi dedykowaną mu książkę
Dr hab. Anna Tokarska, dyrektor Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UŚ, wręczyła dr. hab. prof. UŚ Leonardowi Ogiermanowi dedykowaną mu książkę

Jubileuszowa uroczystość wypełniona wspomnieniami była także okazją do wręczenia naukowcom złotych medali „Zasłużony dla Uniwersytetu Śląskiego” oraz listów gratulacyjnych. Ceremonii przewodniczył prorektor prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk, który odczytał także list JM Rektora Uniwersytetu Śląskiego prof. zw. dr. hab. Wiesława Banysia.

Posypały się życzenia, które zapoczątkowali prof. dr hab. Rafał Molencki dziekan Wydziału Filologicznego, prof. zw. dr hab. Marian Kisiel prodziekan Wydziału Filologicznego i prof. zw. dr hab. Jan Malicki, dyrektor Biblioteki Śląskiej.

Zebranych czekała jeszcze jedna wzruszająca uroczystość: wręczenie książki dedykowanej dr. hab. prof. UŚ Leonardowi Ogiermanowi, który od 1994 roku związany jest z Instytutem Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, kieruje w nim Laboratorium Ochrony i Konserwacji Zbiorów (dawniej: Pracownia Ochrony Zbiorów).

– Profesor Ogierman – przypomniała w laudacji prof. dr hab. Irena Socha – przybył do Instytutu w jednej z przełomowych chwil jego historii. Rozwijana od kilku zaledwie lat przez prof. dr. hab. Bronisława Zyskę specjalizacja z zakresu ochrony i konserwacji zbiorów bibliotecznych była wówczas zagrożona likwidacją, podobnie jak cały Instytut, w jednym roku odeszło bowiem na emeryturę aż czterech wybitnych naukowców. W tym trudnym okresie kierowanie placówką objęła profesor Irena Socha. Jedną z najpilniejszych potrzeb było znalezienie specjalisty, który poprowadziłby cieszącą się zainteresowaniem studentów specjalizację ochrony zbiorów. Poszukiwania zawiodły prof. I. Sochę na Wydział Chemii, gdzie dyrektor IBiIN spotkała się nie tylko z życzliwością, ale ze zrozumieniem i pomocą. Zarówno ówczesny dyrektor Instytutu Chemii prof. dr hab. Józef Śliwiok, jak i wówczas doktor Leonard Ogierman – jak wspomina laudatorka – zdawali się kierować poczuciem swoistej misji nauk ścisłych wobec humanistyki, poczuciem powinności rozwijania innych niż tylko własnych obszarów badawczych. Decyzja o zmianie nie tylko miejsca pracy, ale przede wszystkim kierunku badań naukowych dla Leonarda Ogiermana nie była łatwa, jak się jednak okazało po latach, wielce satysfakcjonująca.

Profesor Leonard Ogierman jest katowiczaninem, studia na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Katowicach ukończył z wyróżnieniem. W 1969 roku rozpoczął pracę w Instytucie Chemii na Uniwersytecie Śląskim, gdzie w 1976 roku uzyskał stopień doktora. W wyniku porozumienia zawartego między rektorem UŚ i dyrektorem Instytutu Ochrony Roślin poznańskiego uniwersytetu Leonard Ogierman w 1978 roku objął stanowisko dyrektora zamiejscowego oddziału w Sośnicowicach koło Gliwic i funkcję tę piastował do 1994 roku. W tym czasie uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego na Wydziale Chemii na UMCS w Lublinie. Obszarem zainteresowań naukowych uczonego była wówczas chromatograficzna metoda badań substancji biologicznie czynnych i trucizn. Efekty swojej pracy opublikował w renomowanych czasopismach krajowych i zagranicznych. W latach 1980–1983 znalazł się w gronie najczęściej cytowanych polskich autorów. Obecnie – jak podkreśliła profesor Irena Socha – jego prace uznaje się za klasykę chromatografii, są one wielokrotnie przytaczane w encyklopediach i podręcznikach akademickich. Na początku lat 90. Leonard Ogierman przeniósł się na Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Śląskiej w Gliwicach, gdzie kierował realizacją istotnego dla Śląska tematu badawczego związanego z zagrożeniami toksykologicznymi wywołanymi zanieczyszczeniami powietrza. Kolejnym etapem jego pracy miało być z uruchomienie i wdrożenie do obiegu naukowego unikalnej, kosztownej aparatury pomiarowej chromatograficznej i spektroskopowej. I to właśnie w tym znaczącym dla kariery naukowej momencie, uzyskawszy dorobek ceniony w kraju i za granicą, niespodziewanie dla swojego naukowego środowiska pan profesor wyraził zgodę na zatrudnienie w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach – przypomniała laudatorka.

Jak się okazało, zdecydowały kolekcjonerstwo i bibliofilstwo: pasje Leonarda Ogiermana skrywane przed środowiskiem, a także duże doświadczenie konserwatorskie nabywane w trakcie realizacji prac badawczych. Jako chemik analityk, mikrobiolog – wyjaśniła profesor Irena Socha – dysponował on uniwersalną wiedzą z zakresu materiałoznawstwa konserwatorskiego oraz kinetyki i mechanizmu procesu naturalnego starzenia się materiałów pochodzenia naturalnego, w tym zabytkowej książki.

Dorobek naukowy profesora Ogiermana to blisko 100 publikacji w tym 4 monografie. Rezultatem ponad 20 lat pracy dydaktycznej w IBiIN jest promotorstwo ponad 150 prac magisterskich i 6 doktorskich, recenzje 12 prac doktorskich, 4 habilitacyjnych, a także kierowanie znaczącymi grantami.

W 2011 roku profesor Ogierman został konfratrem Zakonu Paulinów. Był to wyraz uznania dla pracy naukowca, który wykonał zabiegi konserwatorskie zbiorów Biblioteki Jasnogórskiej i biblioteki paulinów na Skałce w Krakowie, zabezpieczając je przed zagrożeniami mikrobiologicznymi.

20 tom „Studiów bibliologicznych” zatytułowany Z życia książki. Ochrona i konserwacja zbiorów bibliotecznych oraz konteksty. Prace dedykowane Profesorowi Leonardowi Ogiermanowi – podpisali niemal wszyscy uczestnicy spotkania. Wzruszony jubilat, dziękując za niezwykły prezent, przyznał bez wahania, że decyzja, którą podjął przed dwudziestu laty, była słuszna, pozwoliła mu bowiem poświęcić się swojej największej pasji – bibliofilstwu.

Autorzy: Maria Sztuka