Kierownikiem projektu jest prof. dr hab. Adam Dziadek, zastępca dyrektora Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego. Głównym celem projektu jest teoretyczne opracowanie zagadnienia „spiralnej nielinearności zapisu” na podstawie odkrytych i nigdy dotąd nieopracowanych rękopisów Aleksandra Wata (1900–1967), jednego z najwybitniejszych pisarzy polskich XX wieku.

Charakter zapisu w notatnikach poety ma wielkie znaczenie dla całości jego dzieła. Są to z reguły zapiski ułożone nielinearnie, wiele z nich zawiera kilka wersji tekstowych, liczne zmiany, przekreślenia, poprawki, dopiski. Stronice notatników stają się w ten sposób pages performatives – stronicami pisania/czytania. Sposób zapisu notatek oddaje doskonale model myślenia i pracy twórczej pisarza. Analizy pozwolą na wyciągnięcie ważnych wniosków, które będą w przyszłości decydować o interpretacji tekstów Wata. Dlatego właśnie jest to projekt o zasadniczym i przełomowym znaczeniu w badaniach nad jego twórczością. Celem wtórnym, wynikającym z podstawowych założeń, jest gruntowne opracowanie i publikacja nieznanych dotychczas materiałów z archiwum Aleksandra Wata. Materiały te zostały odnalezione przez Adama Dziadka w archiwum poety, które znajduje się w Beinecke Rare Book and Manuscript Library w Yale University (New Haven, USA).

Twórczość Aleksandra Wata była dotychczas przedmiotem wielu książek i artykułów, wśród najważniejszych wymienić trzeba prace Tomasa Vencolvy, Jana Zielińskiego, Adama Dziadka, Krystyny Pietrych, Józefa Olejniczaka, Gérarda Conio, Małgorzaty Łukaszuk. Od kilku lat warszawskie wydawnictwo „Czytelnik” publikuje Pisma zebrane Wata. Ostatnio ukazał się w Ossolineum w serii Biblioteka Narodowa Wybór wierszy w opracowaniu Adama Dziadka (Wrocław 2008), a także kilka edycji bibliofilskich w opracowaniu Jana Zielińskiego (Wiersze śródziemnomorskie. Ciemne świecidło. Gdańsk 2008; Bezrobotny Lucyfer. Warszawa 2009). Wśród dotychczasowych opracowań znajduje się wiele cennych prac. Jednak niewiele z nich sięga bezpośrednio do rękopisów pisarza. Utrudnienie stanowi w tym wypadku fakt, że główny zbiór materiałów archiwalnych poety znajduje się w USA.

W planowanym projekcie zostaną opracowane notatniki autora Mojego wieku, które nigdy wcześniej nie były przedmiotem analizy i nie uwzględniono ich w żadnym z dotychczasowych opracowań, nawet w najobszerniejszej monografii dzieła Wata napisanej przez Tomasa Venclovę. Jedynym badaczem, który zauważył istnienie notatników, był Ryszard Zajączkowski (W archiwum Aleksandra Wata. „Pamiętnik Literacki” 2007, z. 1, s. 145–161) – nie potrafił on jednak dostrzec znaczenia tych rękopisów dla dzieła Wata. Na podstawie tego opracowania zostanie stworzone nowe ujęcie teoretyczne zagadnienia „spiralnej nielinearności zapisu”, które w znaczący sposób powinno wpłynąć na kształt wiedzy na temat całości dzieła Aleksandra Wata, a także na temat praktyki edytorskiej.

Aleksander Wat, właściwie Aleksander Chwat (1900–1967) – pisarz i poeta, tłumacz literatury anglosaskiej, francuskiej, niemieckiej, rosyjskiej i radzieckiej, współtwórca polskiego futuryzmu

Podjęcie tych badań jest ważne z kilku względów. Przede wszystkim, nie ma w polskim literaturoznawstwie żadnego opracowania o charakterze teoretycznym, które pokazywałoby relację pomiędzy rękopisem (jego kształtem i charakterem) i interpretacją dzieła. Chodzi w tym wypadku nie tylko o odkryte notatniki, które mają być podstawą pracy, ale o całość dzieła Wata. Na podstawie analiz pomysłodawców, prof. Adam Dziadek i prof. Jan Zieliński z Univeristé de Fribourg w Szwajcarii chcą wyciągnąć wnioski pozwalające na dokonanie znaczących zmian w sposobach odczytywania tekstów Wata. Całość projektu zmierza do stworzenia takiego opisu teoretycznego, który będzie w przyszłości pomocny także w przypadku opracowań dzieł innych pisarzy. Notatniki poety są swoistymi przed-tekstami (w rozumieniu szerszym niż u Jean-Michel Adama w jego pracy Avant-texte poświęconej dziełu Oscara Milosza). Na ich podstawie można prześledzić fascynujące transformacje tekstów, począwszy od pierwotnych lektur, analiz dokonanych przez pisarza, notatek, szkiców, a na różnych wersjach tekstowych kończąc.

Wtórnym celem projektu jest opublikowanie nieopracowanych dotąd tekstów rękopiśmiennych Aleksandra Wata, dostępnych wyłącznie w Beinecke Rare Book and Manuscript Library (Yale University, USA), a także uzupełnienie fragmentów rękopiśmiennych, które nie zostały włączone do Dziennika bez samogłosek. Wat jest jednym z najwybitniejszych pisarzy polskich XX wieku, a publikacja zupełnie dotąd nieznanych notatników pozwoli na znaczące poszerzenie kontekstów interpretacyjnych jego dzieła. Ponadto jest to pierwszy projekt „watologiczny” podjęty na taką skalę, projekt, który będzie uwzględniał wszystkie dotychczasowe stanowiska, ale też, dzięki gruntownym analizom notatników, wniesie istotne uzupełnienia do stanu wiedzy na temat twórczości Aleksandra Wata.

Całość przedsięwzięcia ma nie tylko znaczenie edytorskie czy historycznoliterackie, ale też teoretyczne: problem „spiralnej nielinearności zapisu”. Notatniki zawierają pewien system zapisu. Można by się tu odwołać do terminu Aufschreibesysteme, a więc „systemy zapisu” – termin utworzony przez Daniela Paula Schrebera, a przejęty później i rozwinięty w odniesieniu do literatury przez Friedricha Kittlera (F. Kittler, Über die Sozialization Wilhelm Meisters. W: Dichtung als Sozializationsspiel. Red. G. Kaiser, F. Kittler. Göttingen, Vanderhoeck & Ruprecht 1978). „Spiralna nielinearność” odzwierciedla w zapisie jedną z najważniejszych cech sposobu rozumowania Aleksandra Wata (widać to wyraźnie w Moim wieku, ale też w wielu innych tekstach, także poetyckich) – chodzi m.in. o gwałtowne przeskakiwanie od tematu do tematu, od myśli do myśli, o ciągłe rekurencje do – jak mogłoby się wydawać – motywów już wyczerpanych i zamkniętych, a jednak roztrząsanych w innym miejscu po raz kolejny, w innym świetle, a więc ciągle od nowa wzbogacanych.

Postawiony w tytule projektu problem dotyczy zagadnień przede wszystkim teoretycznych. Jednak metodyka badań podążać będzie w pierwszej fazie tropami tradycyjnej filologii (odczytanie i odszyfrowanie zapisków notatnikowych Aleksandra Wata). Obydwaj wykonawcy posiadają bogatą wiedzę na temat twórczości Wata, a także szerokie doświadczenie w zakresie edycji jego dzieł (Jan Zieliński – wybitny edytor – od wielu lat opracowuje i wydaje poezje, pisma prozą, ogłosił też dramat Aleksandra Wata Kobiety z Monte Olivietto, z kolei Adam Dziadek wydał wybór wierszy w serii Biblioteka Narodowa Ossolineum, a także niepublikowane dotychczas wiersze i utwory prozatorskie odnalezione w archiwum poety w Beinecke Library w Yale Univeristy).

Opracowanie notatników będzie zadaniem żmudnym i nadzwyczaj czasochłonnym. Po opracowaniu filologicznym materiałów rękopiśmiennych, należy dokonać ich gruntownej analizy historycznoliterackiej. Chodzi tu m.in. o przestudiowanie prac wskazanych przez Aleksandra Wata w jego notatnikach oraz ich związku z jego twórczością. Są to bowiem ważne interteksty jego dzieł, które są jednocześnie książkami rzadkimi i najczęściej zapomnianymi.

Najważniejszym efektem projektu ma być teoretyczne ujęcie fenomenu „spiralnej nielinearności zapisu” w rękopisach Aleksandra Wata oraz wpływu tego zjawiska na kształt całej twórczości Wata. Pozwoli to opracować nowy model lektury jego dzieł. Ponadto planowane jest wydanie publikacji wraz z komentarzami i szerokimi kontekstami notatników. Nowa edycja jest pomyślana tak, aby przyszli czytelnicy mogli się zapoznać zarówno z transkrypcjami, jak i oryginałami notatników.