Regularność mojego języka przenika moje życie.
L. Wittgenstein: Uwagi o kolorach

29 listopada 2006 roku w auli Ośrodka Dydaktycznego UŚ w Rybniku odbył się panel dyskusyjny zatytułowany "Mowa śląska?", podczas którego miała miejsce promocja książki dr hab. Jolanty Tambor Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna.

W panelu wystąpili dr hab. Jolanta Tambor z Instytutu Języka Polskiego UŚ, prof. dr hab. Jacek Leszczyna z Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej UŚ, dr Bogdan Kloch, dyrektor Muzeum w Rybniku, ks. dr Rafał Śpiewak. Spotkanie zorganizował Dariusz Laska wraz z Samorządem Studenckim Ośrodka Dydaktycznego w Rybniku i dr Zbigniew Kadłubek, Pełnomocnik Rektora ds. Ośrodka Dydaktycznego w Rybniku. Mecenasem spotkania była Fundacja EKOTERM SILESIA z Rybnika. Audytorium stanowili studenci Ośrodka, a także pracownicy naukowi z Politechniki Śląskiej i Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego.

Tematyka panelu wpisuje się w podejmowane w ostatnim czasie dyskusje na temat statusu dialektu śląskiego i możliwości jego kodyfikacji. 6 stycznia 2005 roku uchwalono w Polsce ustawę o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, która zgodnie z Europejską Kartą Języków Regionalnych lub Mniejszościowych, wprowadza kaszubski jako język regionalny. Ostatnio nasiliły się dążenia do uznania śląskiego za język, podobnie jak stało się to w przypadku kaszubszczyzny, m.in. dlatego, że Europejska Karta ma na celu promowanie języków regionalnych lub mniejszościowych, a nie dialektów. Śląszczyzna tymczasem określana jest jako dialekt języka polskiego. Warunkiem wpisania śląskiego na Kartę jest opisanie jego gramatyki i opracowanie słowników, co na razie nie jest możliwe ze względu na brak znormalizowanego jego zapisu. Trudność sprawia również to, że dialekt śląski składa się z kilku, różniących się między sobą, gwar. W celu skodyfikowania śląszczyzny należałoby obrać jedną z dwóch możliwości - utworzyć język na podstawie różnych gwar śląskich - może to jednak doprowadzić do powstania sztucznego języka, o czym dr hab. Jolanta Tambor pisze w swojej książce i na co zwrócili również uwagę uczestnicy dyskusji. Drugą drogą jest wybranie jednej z gwar i opisanie jej jako reprezentatywnej dla dialektu śląskiego. Dr Zbigniew Kadłubek, który prowadził obrady, powołując się na prof. dr. hab. Andrzeja Wichera z Uniwersytetu Łódzkiego, określił teren Rybnika i okolic jako śląską Toskanię, której język może być w przyszłości przedstawicielem śląszczyzny.

Od lewej: dr Bogdan Kloch, ks. dr Rafał Śpiewak, prof. dr hab. Jacek Lyszczyna, dr hab. Jolanta Tambor, dr Zbigniew Kadłubek

Podczas rozmów w niewielkim stopniu odwoływano się do książki Mowa Górnoślązaków, choć była ona punktem wyjścia dyskusji o śląskiej mowie. W swojej pracy dr hab. Jolanta Tambor stwierdziła, że kodyfikacja śląskiego jest niemożliwa do zrealizowania. Jedynie w zakończeniu książki wskazała na potrzebę podjęcia "działań stabilizujących i utrwalających mowę Górnoślązaków". Autorka zwróciła uwagę, że do tej pory wypowiadała się przeciwko możliwości skodyfikowania śląskiego, ale obecnie, kiedy, po uchwaleniu ustawy o mniejszościach narodowych, pojawiła się możliwość pozyskania pieniędzy na promocję języka regionalnego, uważa, że warto podjąć działania zmierzające do jego kodyfikacji. Poza tym uznanie mowy śląskiej za język regionalny podniesie prestiż śląszczyzny.

Niewątpliwie panel pokazał potrzebę rozmawiania o mowie śląskiej na poziomie akademickim. Dyskutanci poruszyli wiele tematów dotyczących kultury Śląska, jego historii, świadomości etnicznej Ślązaków oraz ich języka. Zwracano uwagę na charakter pograniczny tego regionu i jego specyficzną historię. Prof. dr hab. Jacek Lyszczyna podsumował dyskusję stwierdzeniem, że mowę można rozpatrywać dwojako - jako środek komunikowania się i jako element kultury. Ta myśl może być punktem wyjścia do dalszych rozważań nad celowością kodyfikacji śląskiego - czy ma ona doprowadzić do stworzenia języka ogólnośląskiego, służącego do porozumiewania się, czy też zamierzeniem kodyfikatorów będzie chęć opisania języka Ślązaków, jako pewnej wartości kulturowej tego regionu.

EWA WINIARSKA