Zabytkowe budynki Uniwersytetu Śląskiego

Gmach na wzgórzu

Rektor UŚ prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek został przewodniczącym Zespół ds. Zabytków, powołanego podczas posiedzenia KRUP, które odbyło się w październiku br. we Wrocławiu. Zadaniem zespołu ma być przygotowanie planu rewitalizacji zabytków kultury będących w gestii szkół wyższych.

17 października 1894 roku w obecności przedstawiciela carskiej Rosji - Aleksandra Lwowicza Apuchtina - i licznie zgromadzonych mieszkańców Sosnowca została otwarta Szkoła Realna, zalążek późniejszego Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica w Sosnowcu.

Ta pierwsza szkoła średnia w Zagłębiu Dąbrowskim została ufundowana przez przemysłowca Henryka Dietla. Początkowo nie posiadała własnego budynku i mieściła się przez pierwsze trzy lata w skromnym lokalu w jednym z domów Dietla. W roku 1895 władze oświatowe zreformowały szkoły realne, przystosowując je pod względem programowym do charakteru średnich szkół ogólnokształcących. Nowe założenia szkoły wymagały znacznie więcej pomieszczeń, pracowni i pomocy naukowych. W tym celu Hentryk Dietel postanowił wybudować nowy gmach. Komitet Budowy Szkoły ogłosił w "Kurierze Warszawskim" konkurs architektoniczny, w którym nagrodzono dwa wyróżniające się projekty. Do realizacji wybrano projekt Antoniego Jabłońskiego-Jasieńczyka - autora poczty głównej i budynku Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Do budowy przystąpiono wiosną 1895 roku.

Foto: Agnieszka Sikora
Fasada budynku WIiNoM, widok od strony ulicy
Mariackiej

Nowy trzypiętrowy gmach szkoły został wybudowany na niewielkim wzgórzu, przy ulicy Żeromskiego 3 w Sosnowcu, w stylu włoskiego renesansu. Układ budynku, zajmującego powierzchnię 840 m2, z przestronnymi salami i aulami, przystosowany był do celów edukacyjnych. Do najpiękniejszych (i najlepiej zachowanych) części gmachu należy aula główna na najwyższym piętrze, bogato zdobiona freskami, z dużymi frontowymi panoramicznymi oknami. Ponadto znajdowało się tu 14 sal przeznaczonych na klasy, sala rysunkowa z gabinetem pomocy naukowych, audytorium fizyczne z urządzeniami, gabinet przyrodniczy oraz biblioteka nauczycielska i uczniowska. Szkołę otaczał ogród założony jesienią 1897 roku, a do części zachodniej budynku szkolnego przylegał ubity plac ćwiczeń gimnastycznych. Szkoła była nowocześnie urządzona pod względem oświetlenia, cyrkulacji powietrza, a parowy system ogrzewania obejmował pomieszczenia szkolne, jak również łazienki i natryski. Centralny zegar w gabinecie dyrektora regulował zegary elektryczne w całym budynku. Ponadto placówka ta, jak na owe czasy, należała do dobrze wyposażonych w pomoce naukowe.

Zdjęcie archiwalne z ok. 1894 roku. Widok od strony nieistniejącego dziś parku
Zdjęcie archiwalne z ok. 1894 roku. Widok od
strony nieistniejącego dziś parku

21 listopada 1898 roku Henryk Dietel przekazał budynek szkolny na własność Ministerstwa Oświaty. Na uroczystość przybyli książęta A. K. Imeretyński i A. D. Oboleński, kurator warszawski W. N. Ligin i inne osobistości. Sosnowiecka Szkoła Realna miała nadal charakter prywatny z prawami rządowymi, a utrzymywana była przez Henryka Dietla. Nie było tutaj, jak w innych szkołach tego typu, tak dotkliwego ucisku rusyfikacyjnego. Wprawdzie językiem wykładowym był język rosyjski, ale uczniowie polscy - stanowiący większość - w czasie przerw i po lekcjach rozmawiali po polsku.

1 lutego 1905 roku wybuchł w Sosnowcu strajk generalny proletariatu. Po zatrzymaniu fabryk robotnicy udali się do Sosnowieckiej Szkoły Realnej, aby - jak twierdzili - uwolnić uczniów. Na skutek zarządzenia dyrektora Krasickiego, szkoła została zamknięta na czas nieograniczony. Na początku marca 1905 roku dyrekcja szkoły rozesłała zawiadomienia, że 17 marca zajęcia zostaną wznowione. Jednak działający na terenie szkoły komitet strajkowy rozpoczął agitację wśród rodziców uczniów, aby nie posyłali dzieci do szkoły póki nie będzie możliwe nauczanie w języku polskim. 31 października 1905 roku przybyło do szkoły zaledwie 87 uczniów, więc szkołę znów zamknięto. Niektórzy uczniowie już nigdy nie powrócili do szkolnej ławy, inni rozpoczęli uczęszczanie na uczniowskie komplety. Rok później właśnie uczniowie z kompletów przeszli do spolszczonej Szkoły Handlowej w Będzinie, a inni rozpoczęli naukę w nowo powstałym Gimnazjum w Sosnowcu, zlokalizowanym nad Przemszą.

W lipcu 1915 roku władze niemieckie zajęły budynek szkolny na biura administracji niemieckiej, a także znajdowała się w nim zawodowa szkoła techniczna dla Niemców i volksdeutschów oraz odbywały się kursy "luftschtzu".

Zdjęcie archiwalne z ok. 1894 roku. Aula szkolna na ostatnim piętrze budynku
Zdjęcie archiwalne z ok. 1894 roku. Aula szkolna
na ostatnim piętrze budynku

W 1916 roku została utworzona Wyższa Szkoła Realna, której nadano imię wielkiego patrioty i nauczyciela - Stanisława Staszica. Nazwę szkoły zmieniono w 1919 roku na Gimnazjum Państwowe im. Stanisława Staszica i była do pierwsza szkoła średnia przeznaczona dla młodzieży męskiej. Po wkroczeniu wojsk hitlerowskich do Sosnowca 1 1939 roku podwoje szkoły znów zamknięto dla młodzieży polskiej na okres pięciu lat.

27 stycznia 1945 roku Sosnowiec został oswobodzony, a wznowienie nauki w Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym nastąpiło już następnego dnia, a zatem była to szkoła, w której jako pierwszej na terenie Sosnowca rozpoczęto zajęcia po okresie okupacji.

Gmach szkoły, pomimo tych wszystkich burz dziejowych, pozostał w nienaruszonym stanie, natomiast doszczętnie zostały zniszczone przez Niemców pomoce naukowe do języka polskiego, historii i geografii. Gruntownemu remontowi poddano przepiękną aulę szkolną, której konserwacji na początku lat 60. XX wieku dokonali specjaliści Wydziału Architektury Politechniki w Krakowie pod kierunkiem prof. Wiktora Zina. Zmodernizowano pozostałe sale i wyposażenie szkoły. Urządzono nową szatnię, kuchnię, jadalnię oraz gabinety: dentystyczny i lekarski. Wyposażono kotłownię w nowoczesne kotły centralnego ogrzewania, a także urządzono i wybetonowano alejki wokół budynku. W latach 1965-66 w czynie społecznym młodzieży i rodziców oraz zakładów opiekuńczych wybudowano nowoczesny stadion sportowy.

Do 1970 roku szkoła mieściła się właśnie w tym gmachu - przy ulicy Żeromskiego 3. Latem 1970 roku nastąpiło przekazanie budynku szkolnego Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica w Sosnowcu dla potrzeb Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, gdzie swoją siedzibę otrzymał ówczesny Wydział Techniki. Wydział ten, już jako Wydział Informatyki i Nauki o Materiałach, do dziś mieści się w budynku dawnej Szkoły Realnej przy ul. Żeromskiego 3 w Sosnowcu.

KATARZYNA FORST

Wybitni absolwenci

Swój wysoki poziom i renomę szkoła w dużej mierze zawdzięczała doskonałym nauczycielom. Wśród wybitnych fachowców i wychowawców wymienić można: dyrektora Tadeusza Nowakowskiego, czy wybitnego fizyka Waldemara Zillingera, który poza kierowaniem szkołą zajmował się też pracą naukową i badawczą (był autorem obowiązującego przez wiele lat w polskich szkołach zbioru zadań z fizyki). Innymi wybitnymi nauczycielami byli: nietuzinkowy biolog Witold Wyspiański, czy nauczyciel śpiewu, muzyk i kompozytor Władysław Powiadowski. U niego właśnie pierwsze lekcje śpiewu brał uczeń szkoły na Żeromskiego - światowej sławy śpiewak operowy Jan Kiepura. Wśród wielu znanych absolwentów szkoły są także:, Mieczysław Wolfke - wybitny fizyk, odkrywca ciekłego helu, Leonard Danielewicz i Tadeusz Heftman - konstruktorzy maszyny deszyfrującej Enigma.

Autorzy: Katarzyna Forst, Foto: Agnieszka Sikora