Od czasu wprowadzenia przez Komitet Badań Naukowych nowego systemu oceny merytorycznej jednostek ubiegających się o dofinansowanie działalności statutowej środowiska akademickie zostały zmuszone do liczenia. Każda publikacja, stopnie i tytuły naukowe, słowem każdy przejaw działalności naukowej został zamieniony na liczby. Liczby, które w ostatecznym efekcie przekładają się na wymierne profity - pieniądze na badania. Decyzja ta spowodowała duże poruszenie, zwłaszcza wśród humanistów - uczonych, których dorobek niezwykle trudno przełożyć na liczby. Od lat wskaźnikiem stosowanym w świecie nauki do oceny jednostek badawczych, uczonych, czy też innych obiektów (np. czasopism) jest liczba cytowań. Cytowanie jest dowodem, że dana praca jest czytywana i wykorzystywana, a więc ma wpływ na dalszy rozwój nauki. Cytowanie nie jest tylko dobrym obyczajem w nauce udowadniającym, że autor nie popełnił plagiatu, ale wskazuje rangę problemów poruszanych w pracy. Im więcej więc cytowań, tym ważniejsze są dokonania badacza. Jest to oczywiście myślenie dość uproszczone. Analizy naukometryczne nie skupiają się tylko na analizie cytowań. Poza tym nie wolno zapominać, że liczby można porównywać tylko w ramach jednej dyscypliny. Jedno cytowanie z nauk humanistycznych nie jest tym samym co jedno cytowanie z medycyny.

Mimo wszelkich zastrzeżeń ta forma badania aktywności uczonych coraz częściej zyskuje nowych zwolenników (patrz numer lutowy "Spraw Nauki"). Humanistykę ze względu na jej "niemierzalny" narodowy charakter szczególnie trudno oceniać w tych kategoriach. "Surowe" wyniki wymagają więc weryfikacji ekspertów szczególnie z tej dziedziny wiedzy. Poniższa analiza jest tylko próbą ukazania zakresu obecności naszej humanistyki w świecie za pośrednictwem międzynarodowych rejestrów bibliograficznych. Jest to wiec uzupełnienie poprzednich publikacji w "GU", odnoszących się głównie do nauk ścisłych.

Do badań wykorzystano przede wszystkim bazy danych tworzone przez Institute for Scientific Information w Filadelfii - indeksy cytowań z nauk humanistycznych i społecznych (Arts & Humanities Citation Index (AHCI) 1974-1997 i Social Sciences Citation Index(SSCI) 1991-1998), jak również bazę Modern Language Association of America International Bibliography (MLA) (1963- 2/1999) - cenione w świecie źródło informacji bibliograficznej. Baza danych MLA dostarczyła informacji o liczbie zarejestrowanych publikacji. Ta bibliograficzna baza danych nie tylko pomaga w zbieraniu literatury naukowej, ale także (przez swoje międzynarodowe rozpowszechnianie) "reklamuje" dorobek badaczy i przedstawia ją społeczności uczonych na całym świecie.

Na ogólną liczbę 414 cytowań złożył się przede wszystkim dorobek Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej (159 cytowań - prawie 40%), Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej (80 cytowań) oraz Instytutu Nauk o Kulturze (64 cytowania). Rekordziści otrzymali ponad 30 cytowań: prof. J. Paszek - 46, prof. I. Opacki - 45, prof. S. Zabierowski - 31. Najwięcej cytowań otrzymała prof. I. Marszakowa-Szajkiewicz - aż 52- i to zaledwie w ciągu 7(!) lat. Większość (8 z 10) najczęściej cytowanych prac napisana jest w języku polskim, co przeczy obiegowej opinii o bezwzględnym prymacie języka angielskiego. Prace filologów z Uniwersytetu Śląskiego wykorzystywane są w artykułach zamieszczonych na łamach wielu międzynarodowych czasopism, co świadczyć może o szerokim zainteresowaniu literaturą polską. Poniżej zamieszczono "listę przebojów" śląskiej humanistyki.

Odrębnie należy potraktować Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, a w szczególności prof. I. Marszakową- Szajkiewicz. Problemy badawcze, jakie są podejmowane przez pracowników tego Instytutu, znaleźć można zarówno w bazie danych AHCI jak i SSCI. Przeszukanie obydwu baz danych dało ciekawe rezultaty. Z 80 cytowań Instytutu 52 cytowania otrzymała właśnie prof. I. Marszakowa-Szajkiewicz. Powoływano się głównie na 2 prace (patrz Tabela 1). 22 cytowania wyróżniają prof. S. Grzeszczuka. Pojedyncze powołania rozkładają się na kilku pozostałych pracowników.

Jeśli chodzi o Instytut Nauk o Literaturze Polskiej, to najczęściej wykorzystywane są publikacje Zakładu Historii Literatury Poromantycznej (prof. J. Paszek - 46, prof. K. Kłosiński - 10), Zakładu Teorii Literatury (prof. I. Opacki - 45). Instytut Nauk o Kulturze jest znany dzięki pracom Zakładu Kultury Literackiej (prof. S. Zabierowski - 31, prof. T. Kłak - 13). Instytut Języka Angielskiego zebrał 30 cytowań za sprawą prof. K. Polańskiego (24).

Należy jednak podkreślić, że prawie połowa cytowań (200) pochodzi z jedynego indeksowanego w AHCI polskiego czasopisma filologicznego - Pamiętnika Literackiego. Z jednej strony tłumaczy to dominację Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej (olbrzymia większość cytowań - 129 - pochodzi właśnie z tego czasopisma), a z drugiej strony ukazuje jak ogromna rolę spełnia indeksowanie czasopism w takiej bazie danych jaką jest AHCI. Inne czasopisma, w których znależć można cytowania naszych uczonych to: Zeitschrift für Slawistik (21 cytowań), Scientometrics (19), Conradiana (16), Naučno- Techničeskaja Informacija (14), Acta Poloniae Historica (10), Česka Literatura (9), Zeitschrift für Slavische Philologie (8).

W drugiej części analizy - dla częściowego zrównoważenia tych preferencji dla literaturoznawców - przedstawiono udział publikacji pracowników Wydziału Filologicznego w bibliograficznych bazach danych: AHCI i MLA. Jeszcze raz należy tu podkreślić, że liczba indeksowanych publikacji nie upoważnia do bezwzględnej oceny “jakości" dorobku samego uczonego, ma tylko podkreślić jak ważny dla recepcji naszej literatury fachowej ma jej udział w światowych bazach danych. Wiadomo wszak powszechnie, że nie wystarczy informację stworzyć, należy też ją umieć odpowiednio rozpowszechnić. Nawet najlepsza praca może utonąć w mrokach zapomnienia, jeśli nie zostanie odpowiednio zareklamowana. Umieszczenie jej wśród dorobku uczonych z całego świata pomaga im dotrzeć najpierw do informacji o samym dziele, a później - do twórczego wykorzystania i w efekcie zacytowania.

W obu wymienionych bazach znalazło się 525 opisów bibliograficznych (“rekordów") publikacji uczonych z Wydziału Filologicznego, w tym w Arts & Humanities Citation Index znajduje się 75 rekordów, a MLA - 450. 53 rekordy (z 75) pochodzą z Pamiętnika Literackiego, co znowu podkreśla udział tego polskiego czasopisma w rozpowszechnianiu dorobku polskich uczonych na świecie. Najwięcej publikacji w tej bazie danych mieli: prof. J. Paszek - 14, prof. H. Janaszek-Ivaničkova - 7 oraz prof. K. Kłosiński - 5. Pozostałe publikacje indeksowane rozłożyły się na innych uczonych.

Jeśli chodzi o indeksowania w MLA, to na liczbę 450 rekordów złożył się w głównej mierze dorobek Instytutu Filologii Słowiańskiej - 99 (co znów podważa obiegową opinię o bezwzględnej dominacji literatury anglosaskiej - a przecież baza MLA, jest tworzona w USA), Instytutu Kultury i Literatury Brytyjskiej i Amerykańskiej - 75 oraz Instytutu Języka Angielskiego - 66. Instytut Filologii Słowiańskiej reprezentuje dr L. Selimski - 21, prof. M. Basaj - 18, dr hab. Z. Darasz - 17 oraz prof. H. Janaszek-Ivaničkova - 15. W Instytucie Kultury i Literatury Brytyjskiej i Amerykańskiej pod względem ilości indeksowanych prac wyróżnia się 2 uczonych: prof. W. Kalaga - 36 oraz prof. T. Sławek - 19. W Instytucie Języka Angielskiego najwięcej publikacji odnalezionych w MLA przypadło prof. K. Polańskiemu - 23. Z pozostałych Instytutów należy wymienić: prof. A. Abłamowicza - 15, prof. I. Bajerową - 13, prof. I. Opackiego - 13, prof. J. Zieniukową - 12, prof. Ch. Schatte - 12 oraz prof. D. Czubalę - 10.

W podsumowaniu należy stwierdzić, że jeśli chodzi o udział filologów Uniwersytetu Śląskiego w międzynarodowych bazach danych, to jest on raczej skromny, ale problem dotyczy nie tylko naszego uniwersytetu, ale całej polskiej filologii. Prof. Helmut Bonheim (Universität zu Köln) z 28 nazwisk, które mu zarekomedowano jako najwybitniejszych w dziedzinie filologii angielskiej w Polsce, odnalazł tylko 6 osób z liczbą cytowań powyżej 10 w bazie danych AHCI za lata 1981-1992...