Druga w tym roku akademickim uroczystosc nadania doktoratu honoris causa naszej uczelni takze odbyla sie w cieszynskiej Filii. Powod wyboru tego miejsca promocji byl oczywisty: najwyzsze wyroznienie akademickie Senat US przyznal prof. Richardowi Pipesowi, Amerykaninowi urodzonemu w Cieszynie i do 16 roku zycia mieszkajacemu w nadolzianskim grodzie. Promocja nie mogla sie wiec odbyc gdzie indziej, tym bardziej, ze jednoczesnie Rada Miasta Cieszyna nadala prof. Pipesowi honorowe obywatelstwo.

Richard Pipes urodzil sie w 1923 roku, w Cieszynie uplynelo jego dziecinstwo i wczesna mlodosc. Zima 1939 z cala rodzina opuszcza Cieszyn by w 1940 roku znalezc schronienie w Stanach Zjednoczonych. W czasie II wojny Richard Pipes sluzyl w amerykanskich wojskach lotniczych. Studiowal w Muskingam College, Cornell Uniwersity oraz Harvard Uniwersity, gdzie pracowal az do czasu przejscia na emeryture. W 1963 roku zostal profesorem historii. W Centrum Badan Rosyjskich Uniwersytetu Harvarda w latach 1968-1973 pelnil funkcje dyrektora. Profesor Pipes nalezy do najwybitniejszych w swiecie znawcow historii Rosji XIX i XX wieku oraz historii ZSRR.

Uroczystosc promocji 19 maja odbyla sie w wypelnionej po brzegi auli cieszynskiej Filii US. W momencie wejscia orszaku, w ktorego sklad wchodzili senatorowie, dziekani oraz delegaci polskich i zagranicznych uczelni, chor akademicki "Harmonia" odspiewal Gaudeamus igitur. JM Rektor prof. M. Pazdan powital przedstawicieli instytucji panstwowych i samorzadowych oraz licznie zebranych pracownikow naukowych, studentow cieszynskiej Filii oraz wydzialow katowickich. Obecni byli m. in. konsul generalny Stanow Zjednoczonych w Krakowie, delegat ambasadora Izraela w Polsce oraz przedstawiciel Ministra Spraw Zagranicznych RP, duchowienstwo i delegacje roznych wyznan oraz organizacji spolecznych woj. bielskiego i katowickiego.

Z wnioskiem o nadanie honorowego doktoratu profesorowi Richardowi Pipesowi wystapila do Senatu US Rada Wydzialu Nauk Spolecznych. Promotorem w przewodzie doktorskim byl prof. Andrzej Kunisz z tego Wydzialu, ktory jednak z przyczyn osobistych nie uczestniczyl w uroczystosci. Natomiast o ocene dzialalnosci i dorobku naukowego amerykanskiego uczonego Senat US zwrocil sie do prof., prof. : Bronislawa Geremka z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Jerzego Tomaszewskiego z Uniwersytetu Warszawskiego, oraz Jerzego Kloczowskiego z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W zastepstwie nieobecnego promotora tekst przygotowanej laudacji wyglosil profesor Czeslaw Glombik.

Zainteresowania badawcze profesora Pipesa koncentruja sie glownie wokol zrodel, przebiegu i nastepstw rewolucji rosyjskiej. Istotne zmiany systemu politycznego Rosji naukowiec umiejscawia juz ok. roku 1880 nie zas jak wiekszosc badaczy - w 1917 roku. Fundamentalne dziela, w ktorych prof. Richard Pipes prezentuje swoje nowatorskie poglady to m. in. "Russia under the Old Regime" i najnowsza praca z 1990 roku "The Russian Revolution". Rewolucje Rosyjska autor ukazuje w szerokim kontekscie dziejow Rosji w ciagu 20 lat 1899-1919. W tej ostatniej pozycji zaznacza, iz rosyjski "ancien regime", tak jak pojmowalismy go dotychczas, zakonczyl sie juz w latach 80-tych XIX wieku. Profesor Pipes, na co wskazuja recenzenci, dysponuje bogatym warsztatem badawczym i na podstawie rzetelnie zebranego materialu historycznego stawia pytania najbardziej istotne.

Uczony z Harvardu zajmuje sie rowniez wplywem ideologii zyskujacych w spoleczenstwach, szczegolnie wschodnioeuropejskich, duza popularnosc. Wedlug niego doniosly jest fakt, iz opozycja w krajach komunistycznych tworzyla sie wokol walki o idealy, a nie o realizacje konkretnych celow poszczegolnych grup spolecznych. Szczegolnym rysem pisarstwa naukowego prof. Pipesa jest unikanie gromkich i nosnych spolecznie hasel antykomunistycznych. Miejsce ogolnikowych potepien totalitarnych zbrodni zajmuje dokladna analiza faktow. Zalozenia teoretyczne zaprezentowane w pracach naukowych profesor Pipes przeniosl na grunt praktyki, pracujac w gremiach kierujacych amerykanska polityka, przede wszystkim w dziedzinie kontaktow z Rosja, a takze z innymi krajami Europy srodkowo-wschodniej. Profesor Richard Pipes pelnil przez pewien okres obowiazki przewodniczacego Rady Prezydenckiej do spraw Stosunkow Amerykansko-Radzieckich, byl dyrektorem Wydzialu Spraw Sowieckich i Wschodnioeuropejskich Rady Bezpieczenstwa Narodowego. Przez 15 lat byl czlonkiem kierownictwa Komitetu Zwalczania Biezacych Zagrozen.

Dorobek Naukowy i dzialalnosc publiczna Profesora spotykala sie z uznaniem i uhonorowana zostala m. in. w postaci czlonkowstwa Amerykanskiej Akademii Sztuki i Nauk oraz doktoratow honorowych Muskingam College i Adelphi College. Do tych dowodow uznania wlaczyl sie obecnie rowniez Uniwersytet Slaski.

Lacinski tekst dyplomu doktorskiego odczytal profesor Jan Iwanek - dziekan Wydzialu Nauk Spolecznych US. Nastepnie JM Rektor profesor Maksymilian Pazdan dokonal aktu promocji wreczajac prof. Pipesowi dyplom i insygnia doktorskie.

W zwyczajowym wykladzie prof. Pipes podkreslil swoj trwaly zwiazek z ziemia cieszynska, z ktorej sie wywodzi. We wzruszajacych slowach wyrazil uczucia z jakimi wspomina miasto swojego dziecinstwa, miasto lezace w samym sercu Europy, na styku trzech cywilizacji.

Tematyka wykladu koncentrowala sie na przyczynach upadku komunizmu oraz zasadach na jakich opieral sie totalitaryzm w krajach Europy srodkowo-wschodniej. Stwierdzeniem, jak sie wydaje zasadniczym dla tresci wykladu bylo, iz "latwo stracic wiare w czlowieczenstwo po horrorze zadanym przez totalitaryzm". Przeslanka zupelnego unicestwienia totalitaryzmu, /istnieje jeszcze w Chinach/ tkwi w upadku systemu komunistycznego w ZSRR. Kapitulacja rezimow komunistycznych w krajach Europy srodkowo-wschodniej, okreslona jako najwazniejsze wydarzenie XX wieku byla nieoczekiwana; nie przewidzieli jej politolodzy i socjologowie. Przebieg wypadkow prowadzacych do uwolnienia od rzadow autorytarnych byl zdeterminowany m. in. degeneracja elit komunistycznych. Inna przyczyne wywodzi Pipes z biernego oraz - rzadszego - czynnego oporu spoleczenstw poddanych komunistycznym rezimom. Szczegolne zaslugi w rozpowszechnianiu metod oporu czynnego przypisal narodowi polskiemu i fenomenowi "Solidarnosci". Spoleczenstwo polskie odegralo role drogowskazu na drodze prowadzacej do wyjscia z komunizmu. Wazne bylo takze dazenie krajow demokratycznych do przeciwstawienia sie Zwiazkowi Radzieckiemu.

Profesor Pipes mowil rowniez o powodach trwania i upadku totalitaryzmu tkwiacego w ludzkiej naturze. Doktryny socjalistyczne opieraly postrzeganie ludzkiej natury na epistemiologii Johna Locke`a. Z jego teorii zawartej w pracy "Rozwazania dotyczace rozumu ludzkiego" wywodzono posrednio falszywy poglad, iz poprzez ksztaltowanie ludzkiego srodowiska mozliwe jest przeksztalcenie ludzkiej osobowosci. Trocki powiedzial, iz "zasadniczym celem przechwycenia wladzy w Piotrogrodzie w roku 1917 nie bylo zreformowanie Rosji, ale przewrocenie swiata po to, aby stworzyc calkowicie nowy typ czlowieka doskonalego, zarowno na ciele jak i na umysle". Koniec epoki komunistycznej, wg profesora Pipesa, nadszedl w momencie, gdy wladza uswiadomila sobie, iz rzadzi ludem apatycznym i kieruje zamierajaca ekonomia.

Na zakonczenie uroczystosci promocji prof. Kazimierz Sleczka, prorektor ds. Filii w Cieszynie odczytal czesc sposrod licznych adresow, gratulacji i telegramow, ktore otrzymal Promowany z polskich uczelni, od osobistosci polskiego zycia politycznego, gospodarczego i kulturalnego. Wsrod nich znalazly sie m. in. zyczenia od Ministra Spraw Zagranicznych RP, wicemarszalka Senatu RP, od Ministra Edukacji Narodowej RP, przewodniczacego Komitetu Badan Naukowych. Wyrazy szacunku zlozyli Doktorowi Honorowemu zebrani na sali goscie, ktorzy wreczyli wiazanki kwiatow. Ta czesc uroczystosci trwala prawie 25 minut.

Po zakonczeniu uroczystosci glownej w sali konferencyjnej Filii odbyl sie koktajl, podczas ktorego wygloszono toasty.

* * *

Ze Stanow Zjednoczonych prof. Richard Pipes przylecial do Krakowa. 17 maja po poludniu z Krakowa, w towarzystwie prof. Kazimierza Sleczki przyjechal do Katowic i byl podejmowany przez rektora prof. Maksymiliana Pazdana. Wieczorem odjechal do Cieszyna gdzie zatrzymal sie w hotelu US. 18 maja - dzien poprzedzajacy wreczenie dyplomu doktora honoris causa - profesor Pipes spedzil na prywatnym "odnowieniu" znajomosci z rodzinnym miastem. Odwiedzil m. in. dom, w ktorym urodzil sie przed prawie 71 laty, oraz cieszynski cmentarz zydowski.

Po uroczystosciach promocyjnych Gosc odjechal do Krakowa, nastepnego dnia byl juz w Warszawie gdzie mial niezwykle wypelniony program m. in. wyglosil odczyt w MSZ, podpisywal swe ksiazki. Z Warszawy odlecial do Petersburga. Jak z tego wynika, emerytowany profesor Harvardu nie ma powodu uskarzac sie na brak zajec.