Praca w zespołach do poszukiwania rozwiązań problemów niejednorodnych jest jednym z elementów kształcenia w ramach indywidualnych studiów międzyobszarowych (ISM) Uniwersytetu Śląskiego. Studenci pierwszego roku drugiego stopnia uczestniczą w nich obowiązkowo, choć osoby będące na pierwszym poziomie kształcenia w Kolegium ISM także mogą w nich uczestniczyć. Zespół, którego tutorem naukowym była dr hab. Edyta Sierka, prof. UŚ, zajął się zagadnieniem płodności i jej powiązań ze środowiskiem.

Płodność to termin budzący różne skojarzenia, a na pewno przywodzący na myśl kwestie ludzkiej płciowości i seksualności. Sytuację społeczną w Polsce jesienią minionego roku też przecież kształtował ten temat.

– Rzeczywistość, zwłaszcza ta polityczna, trochę nas dogoniła – uśmiecha się członek zespołu Wojciech Leder. – Prace w naszym zespole zainaugurowaliśmy na długo przed wydarzeniami z października 2020 roku, ale i tak od początku założyliśmy sobie, że odcinamy się od jakiejkolwiek polityki i że nie promujemy żadnego ze światopoglądów – mówi Karolina Koza, liderka projektu, który zyskał ostatecznie nazwę „Potęga płodności. Wiedza, wolność, wyzwania”. – Chcieliśmy pochylić się nad zagadnieniem płodności bez zatrzymywania się tylko na efektach naukowych. Pragnęliśmy stworzyć coś praktycznego, mającego walor edukacyjny, dlatego na samym początku prac badaliśmy stan wiedzy na temat płodności wśród młodzieży między 15. a 19. rokiem życia. W efekcie stworzyliśmy interdyscyplinarne, multimedialne narzędzie edukacyjne: e-broszurę. W początkowej fazie naszego projektu edukacja oraz popularyzacja nauki stały się dla nas głównym celem.

Naczelną ideą współpracy w zespołach jest zmierzenie się z problemem, którego kompleksowe rozwiązanie nie jest możliwe w ramach jednego obszaru nauki. Zagadnienia te wymagają interdyscyplinarnego podejścia i podjęcia próby ich rozwiązania poprzez wykorzystanie wiedzy i metod badawczych z różnych obszarów wiedzy. Nie da się ukryć, że pojęcie płodności w pierwszej kolejności odwołuje się do wiedzy biologicznej, tymczasem w zespole… nikt tą dyscypliną się nie zajmuje. Karolina studiuje prawo i teologię, a Wojtek – prawo.

– Pozostali członkowie zespołu także nie są biologami. Zuzanna Skorupka studiuje doradztwo filozoficzne i coaching oraz nauki o rodzinie, Zuzanna Jakubowska – organizację produkcji filmowej i telewizyjnej, Tomasz Wróblewski – historię i filozofię, a Aleksandra Owczarczyk – historię i prawo. W biologicznej części naszego projektu wspierała nas profesor Edyta Sierka – relacjonuje Karolina, a Wojciech dodaje: – Tym cenniejsze było dla nas spotkanie z ekspertem, embriologiem klinicznym. Podczas rozmowy z nim uzmysłowiliśmy sobie, jak ważne jest popularyzowanie wiedzy medycznej.

Efekty pracy zespołu zestawiono w atrakcyjnej wizualnie formie e-broszury. Autorzy poszczególnych rozdziałów spojrzeli na płodność z wielu perspektyw. Lic. Zuzanna Skorupka pokazała, że płodność można bardzo różnie zdefiniować, przy czym przedstawiciele różnych profesji (biolog, pielęgniarka/położna, demograf, pracowniczka urzędu statystycznego, prawnik, ekonomista) w tych definicjach będą akcentować inne aspekty.

Przez pryzmat historyczny spojrzał na płodność Tomasz Wróblewski. Wskazał on, że kult płodności obecny był we wszystkich właściwie wierzeniach ludów prehistorycznych i starożytnych, a płodność jako taka miała niejednokrotnie przemożny wpływ na bieg historii. Wywoływała bowiem kryzysy wewnętrzne w państwach (m.in. wojny o sukcesję), była przyczyną podziału państwa (testamenty Karola Wielkiego czy Bolesława Krzywoustego doprowadziły do rozbicia państwowości, choć w założeniu miały zapobiec bratobójczym walkom wśród licznego potomstwa), różne podejście do niej miało natomiast odmienne skutki dla różnych społeczeństw (promowanie dzietności w Trzeciej Rzeszy kontra polityka jednego dziecka Chińskiej Republiki Ludowej).

Prof. Edyta Sierka ukazała płodność w kontekście misternego procesu, którego efektem jest zapłodnienie, a także różnicowanie komórek płciowych.

Bardzo praktyczny charakter mają dwa kolejne rozdziały e-broszury. Mgr Aleksandra Owczarczyk skupiła się na kwestiach zdrowotnych, przytoczyła medyczne definicje niepłodności i bezpłodności, a także wymieniła i pokrótce opisała czynniki, które wpływają negatywnie na naszą płodność (to m.in. używki, nieodpowiednia dieta, stres czy zbyt mała aktywność fizyczna). Z kolei Zuzanna Jakubowska skoncentrowała się na metodach pomiaru płodności i badaniach w tym kierunku (szerzej została opisana metoda badania nasienia – seminogram, wskaźnik rezerwy jajnikowej – AMH oraz badania chromatyny plemnikowej).

Na koniec Wojciech Leder spojrzał na płodność jako sprawę nierozerwalnie związaną z ludzkim zdrowiem, z jego prawną ochroną i wolnością każdego człowieka.

– Płodność to potencjał, z którego możemy skorzystać w przyszłości, decydując się na potomstwo lub nie – zależnie od wolnej woli. Nawet jeżeli na danym etapie życia wydaje nam się, że płodność nie jest ważną wartością, to warto spojrzeć na nią jak na pewną formę wolności, wartość samą w sobie, którą można bezpowrotnie utracić, zaniedbując swoje zdrowie – przekonuje Wojtek.

Kolejnym celem projektu było ustalenie powiązań płodności ze zrównoważonym rozwojem – pojęciem, które w ostatnich dekadach zyskało na popularności. Przypomnijmy, że zrównoważony rozwój to doktryna ekonomiczna, która zakłada, że jakość życia może osiągnąć taki poziom, na jaki pozwala aktualny stan rozwoju cywilizacji. Za wykładnik idei zrównoważonego rozwoju uznaje się myśl: „Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, to jest taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie”.

– Zrównoważony rozwój społeczeństwa ma początek w zrównoważonym rozwoju jednostki, a ten nierozerwalnie wiąże się z dbaniem o zdrowie, czyli także z dbaniem o płodność. Płodność każdego z nas zawiera się więc w koncepcji zrównoważonego rozwoju, a nasza troska o przyszłe pokolenia nie jest możliwa bez poszanowania płodności jako wartości – zauważa Karolina.

– Jeśli mielibyśmy wskazać aspekty tej idei kluczowe w kontekście płodności, byłyby to dostęp do opieki zdrowotnej oraz powszechna edukacja. Jak już wspominaliśmy, zaniedbywanie zdrowia może prowadzić nawet do utraty płodności i dlatego tak ważne jest, aby ludzi edukować w tym kierunku – stwierdza Wojciech.

O wartości i celowości takiej edukacji przekonały członków zespołu także badania (z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety) na temat stanu wiedzy o płodności i jej uwarunkowań przeprowadzone wśród młodzieży licealnej ze szkół w Katowicach, Gliwicach i Zabrzu.

– Dowiedzieliśmy się, że więcej nastolatków czerpie wiedzę o płodności z internetu niż z lekcji biologii, religii czy wychowania do życia w rodzinie. Badania w ramach projektu to na pewno dobry przyczynek do rozwinięcia ich w przyszłości. Na razie zyskaliśmy potwierdzenie, że nasza e-broszura jest potrzebna i może wypełnić lukę edukacyjną – uważa Karolina Koza.

Studenci ISM cieszą się, że nie poprzestali tylko na e- -broszurze, ale wzięli także udział w konferencji naukowej „Filozofia zrównoważonego rozwoju” zorganizowanej online przez Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie w listopadzie zeszłego roku. Na bazie wystąpienia przygotowali artykuł, który zostanie opublikowany w czasopiśmie z listy ministerialnej.

– Chociaż początkowo trudno nam było zająć się tak złożonym tematem, to efekty bardzo nas satysfakcjonują. Poszerzyliśmy swoją wiedzę z dziedzin wykraczających poza nasze codzienne zainteresowania, rozwinęliśmy kompetencje miękkie, w tym umiejętność pracy w zespole oraz swoje talenty. Sami przyjrzeliśmy się własnej dbałości o kwestie związane z płodnością, zainteresowaliśmy tym również osoby z zewnątrz. Coś, co mogło być dla nas tylko przedmiotem na studiach, stało się ciekawym tematem badań, któremu poświęciliśmy mnóstwo czasu, energii i pasji. Nie sposób mówić o efektach tego projektu bez wspomnienia o profesor Sierce, która wsparła nas nie tylko merytorycznie, ale przede wszystkim dobrym słowem i skuteczną motywacją, dając nam dużo przestrzeni do odnalezienia się w zaproponowanym temacie – wylicza Karolina.

E-broszura Potęga płodności. Wiedza, wolność, wyzwania dostępna jest pod adresem: https://www.flipsnack.com/plodnosc/new-flipbook.html. Wkrótce ukaże się także w formie papierowej. Polecamy również film, który powstał w ramach projektu i został zmontowany przez Wojciecha: https://vimeo.com/plodnosc.