Konferencja prasowa

Honoris Causa

Uchwała Senatu naszej uczelni przyznająca i nadająca Hansowi-Dietrichowi Genscherowi doktorat honoris causa zapadła 14 kwietnia br. Uroczysta promocja odbyła się 7 października w Sali Sejmu Śląskiego w Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach.

Przygotowania do tego wydarzenia trwały wiele dni zaś jego główny aktor - były niemiecki wicekanclerz i minister spraw zagranicznych - przybył ze swego kraju bezpośrednio na pyrzowickie lotnisko dokładnie na 12 godzin przed uroczystością. W Pyrzowicach nie było długiej ceremonii. H. D. Genschera przywitał prorektor US prof. Marian Pulina i przy znacznym zamieszaniu spowodowanym pośpiechem narzuconym przez "obstawę" Gość udał się do hotelu Warszawa, który na kilkanaście godzin stał się jego domem.

W środę 7 października o 9.45 kolumna samochodów z czarną limuzyną zajechała przed budynek rektoratu. H. D. Genscher złożył wizytę rektorowi prof. Maksymilianowi Pazdanowi potem po pół godzinie samochody udały się do Urzędu Wojewódzkiego. Tam obowiązki gospodarza pełnił wojewoda Wojciech Czech witający głównego Gościa i towarzyszące mu osoby. Dzieweczka co szła do laseczka w wykonaniu wszędobylskiego zespołu "Katowice" ociepliła znacznie atmosferę powitania, zagłuszyła też gwar licznie zgromadzonej w holu UW publiczności. Po kilku minutach niezbędnych do nałożenia uroczystych szat akademickich ceremonialny orszak z Senatem, rektorem, prorektorami i Doktorantem w stosownej todze wkroczył - oczywiście przy dźwiękach Gaudeamus igitur - do wypełnionej do ostatniego miejsca Sali Sejmu Sląskiego. Galeria nad salą również wypełniona po brzegi.

Rektor UŚ przewodniczący uroczystości przywitał uczestników wydarzenia, z najznamienitszymi gośćmi na czele: ministrem stanu prof. Januszem Ziółkowskim, marszałkiem Senatu RP prof. Augustem Chełkowskim, metropolitą katowickim abp Damianem Zimoniem, bp Rudolfem Pastuchą z Kościoła ewangelicko-augsburskiego, wojewodami bielskim, częstochowskim i katowickim. Z rektorskiego powitania dowiedzieliśmy się, że byli obecni ambasador i konsulowie generalni RFN z Wrocławia i Krakowa, delegaci zaprzyjaźnionych uczelni zagranicznych z Trewiru, Erfurtu, Osnabruck i Ostrawy, a z polskich uczelni delegacje czterech uniwersytetów oraz wszystkich szkół wyższych Katowic, Gliwic i Bielska Białej.

LAUDACJA

W laudacji rektor - formalny promotor doktoratu - przedstawił życiorys Doktoranta oraz jego polityczny, dyplomatyczny dorobek, który przesądził o decyzji Senatu UŚ. W sposób szczególny laudacja uwypukliła polski punkt widzenia i ocenę roli jaką odegrał Hans-Dietrich Genscher - mąż stanu. Znalazła się w laudacji specyficzna, górnośląska optyka zasług H.D.Genschera w polsko-niemieckim pojednaniu - co ono na naszej ziemi praktycznie oznacza, czym już zaowocowało i do czego winno nas doprowadzić. Ogólnokrajowa i regionalna prasa codzienna w swych relacjach z uroczystości niemal jednomyślnie wyeksponowała słowa laudacji mówiące, iż decyzja o nadaniu H. D. Genscherowi najwyższego wyróżnienia jakie może przyznać wspólnota uniwersytecka jest "uznaniem faktu, że działania polityczne stanowić mogą wkład do świata naukowej myśli i naukowej refleksji".

Właściwy akt promocji - wręczenie łańcucha i dyplomu - poprzedziło odczytanie przez dziekana Wydziału Prawa i Administracji prof. Marcina Kudeja łacińskiego tekstu dyplomu. A chluba uniwersytetu - chór naszej cieszyńskiej filii - przepięknie wykonał wzruszającą pieśń F. Bertholdiego-Mendelssohna "Richte mit Gott", co wprawiło w widoczne dla wszystkich wzruszenie raczej powściągliwego Dostojnego Doktoranta.

WYKŁAD

Nowopromowany doktor h.c. Uniwersytetu Śląskiego - zgodnie z obyczajem - wygłosił wykład. Wystrzegając się "pierwszej osoby°' H. D. Genscher zawarł w nim swoją polityczną filozofię oglądu, oceny i formułowania programu działania - dla Europy i świata "od Vancouver po Władywostok". Sporo miejsca poświęcił nowej sytuacji w Europie po rozpadzie bloku komunistycznego, zwłaszcza nowym zagrożeniom z nacjonalizmem i jego szczególną pbstacią - narodowym egoizmem na czele. Mocno zaakcentowane zostało europejskie posłannictwo jakie mają do spełnienia Polska, Niemcy i Francja.

LISTY, TELEGRAMY, KWIATY

I znów usłyszeliśmy chór i pieśń Brucknera "Lotus iste". Następnie prof. Janusz Ziółkowski odczytał list gratulacyjny prezydenta RP do Dostojnego Gościa a prorektor prof. Pulina poinformował o innych nadesłanych gratulacjach. Potem kwiaty, kwiaty i jeszcze raz kwiaty, wreszcie - przy dźwiękach Gaudeamus igitur uroczystość dobiegła końca.

Po uroczystości Hans-Dietrich Genscher spotkał się z dziennikarzami na krótkiej konferencji prasowej. (Pytania i odpowiedzi, które tam padły publikujemy poniżej).

WIZYTA NA PRAWIE

Po obiedzie spożytym w Urzędzie Wojewódzkim Hans-Dietrich Genscher złożył krótką wizytę na Wydziale Prawa i Administracji - na tym wydziale, który wystąpił z wnioskiem o nadanie doktoratu honorowego niemieckiemu politykowi. Spotkanie z Radą Wydziału miało charakter bardziej swobodny niż uroczystości dopołudniowe. Gościowi przedstawiono strukturę i profil wydziału, stawiano mu także szereg pytań nawiązujących poniekąd do wcześniejszej konferencji prasowej. W studentach wydziału zapewne wzrosła sympatia do wybitnego polityka, gdy z jego wypowiedzi dowiedzieli się, iż z wszystkich przedmiotów prawniczych najbardziej nie lubił prawa rzymskiego. On zaś niewątpliwie umocnił swą sympatię do katowickiego wydziału gdy usłyszał w ripoście, że akurat na tym wydziale katedry prawa rzymskiego nie ma.

Wizyta u prawników trwała zaledwie pół godziny i zaraz potem, w pośpiechu, który ciążył nad całym pobytem H. D. Genschera w Katowicach, odjechał on do Warszawy.


ZA CO, KOMU ?

Uchwała Senatu UŚ stanowi, iż doktorat honoris causa - najwyższą godność akademicką przyzraaje się "osobom zasłużonym, uczonym o wybitnych osiągnięciach naukowych i ustalonym autorytecie a zwłaszcza twórcom szkół naukowych i innym osobom mającym osiągnięcia w skali międzynarodowej". Z wnioskiem o nadanie stopnia występuje rada wydziału lub inna jednostka organizacyjna uniwersytetu posiadająca uprawnienia nadawania stopnia doktora habilitowanego. Na temat wniosku wypowiada się senat, on też akceptuje recenzentów wskazanych przez jednostkę wnioskującą lub wyznacza innych. Nadanie doktoratu jest decyzją senatu .

W swej dwudziestoczteroletniej historii uniwersytet nasz nadał swe najwyższe wyróżnienie 16 przedstawicielom świata nauki, kultury i polityki. Natomiast uroczystości promocyjnych odbyło się tylko 13 ponieważ dwóch doktorantów: prof. Bożidar Vidoeski oraz Eugene Ionesco nie mogło przybyć na uroczystość ze względu na podeszły wiek i stan zdrowia, a termin przybycia prof. Nullo Minissi jest w trakcie ustalania.

A oto pełna lista doktorantów honoris causa Uniwersytetu Śląskiego: prof. Stanisfaw Turski, dr Edmund Osmańczyk, prof. Witold Taszycki, gen. Jerzy Ziętek, prof. Mieczysław Klimaszewski, prof. Kazimierz Popiołek, prof. Jurij. A. Żdanow, prof. Włodzimierz Trzebiatowski, prof. Bogdan Suchodolski, prof. Rudolf Ranoszek, prof. Jan Szczepański, prof. Manfred Lachs, prof. Bożidar Vidoeski, Eugene Ionesco, Hans-Dietrich Genscher, prof. Nullo Minissi.

A.Z.

Jak ocenia Pan realizację tych punktów traktatu polsko-niemieckiego, które dotyczy praw mniejszości niemieckiej w Polsce i na Sląsku?

Uważam, że na podstawie tego traktatu doszło do zasadniczych zmian. Jesteśmy świadomi, że należy zrobić jeszcze kilka kroków do przodu przy wykorzystaniu wszystkich przewidzianych w traktacie możliwości. Dotychczasowe osiągnięcia umacniają mnie w przekonaniu, że będziemy mogli działać efektywnie.

Jakie znaczenie w procesie zjednoczenia Europy odgrywa niemiecka mniejszość na Śląsku?

Problem mniejszości zawsze był doniosły w historii europejskiej. Należy wierzyć w dobrą wolę wszystkich uczestników stosunków mniejszościowych. Ma to szczególne znaczenie, gdy chodzi o stosunki polsko-niemieckie. Z tego powodu sprawa mniejszości niemieckiej na Sląsku ma nie tylko znaczenie dla przyszłości Polski i Niemiec, ale jest równie ważna dla całej kultury współczesnej Europy. Jeżeli problemy mniejszości zostaną uregulowane we wszystkich państwach europejskich na możliwie najwyższym poziomie, to wtedy osiągniemy w Europie nową kulturę współżycia.

Jak można przejść od porozumienia między narodami europejskimi na szczeblu politycznym do pojednania na szczeblu społecznym?

W moim przekonaniu narody europejskie powinny się lepiej poznać. Ważne jest także to by polityka nie milczała gdy złe duchy znowu podnoszą głowę. Do tych starych złych duchów należy nacjonalizm. Aby wykazać naszą europejską odpowiedzialność, wszędzie tam, gdzie powstają nacjonalizmy, musimy się im przeciwstawiać. Europa znajdzie trwały spokój wtedy i tylko wtedy gdy narody będą się szanować w całej swej godności. Jako narody musimy postępować wobec innych narodów tak jak postępujemy w stosunku do rodziny, przyjaciół, znajomych.

Mówi się o polskiej drodze do Europy poprzez Niemcy. Filozofia ta budzi w wielu polskich kręgach obawy, czy to nie będzie podporządkowanie się Niemcom. Jednocześnie może rodzić pewne nadzieje w Niemczech, że będzie to być może podporządkowanie Polski przez Niemcy?

Wprawdzie nie jestem twórcą tego pojęcia - prawdopodobnie zostało ono sformułowane po raz pierwszy przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - ale sedno tego stwierdzenia jest słuszne. Droga prowadząca Polskę do Europy nie może ominąć Niemiec. Polska i Niemcy należą do Europy. Wymieniając w moim przemówieniu trzy państwa: Francję, Niemcy i Polskę zwróciłem uwagę na coś, co jest duchem Europy. Kwestia podporządkowania czy nadrzędności to objaw starego myślenia, które w Europie przyszłości nie będzie miało miejsca. Jestem przekonany, że w przyszłej Europie regiony będą odgrywać większą rolę niż możemy to sobie dzisiaj wyobrazić. Weźmy przykład Katowic, które leżą w regionie obejmującym terytoria trzech państw: Polski, Czech i Słowacji. Gdy spotkamy się powiedzmy za pięć lat, region ten będzie tworzyć swój własny kształt. W podobny sposób regiony północnej Polski będą ściśle połączone z północnymi landami RFN, z krajami skandynawskimi, nadbałtyckimi, z Finlandią. W ciągu tych lat dojdzie do ścisłej współpracy między Dolnym Śląskiem a Saksonią.

Możemy wygrać wyzwanie przyszłości gdy przestaniemy myśleć w kategoriach wczorajszych i gdy skierujemy nasze patrzenie w przyszłość. Nigdy nie można zapominać o przeszłości ale niechże przeszłość nie uczyni z nas swoich niewolników. Gdy w latach 1974, 1975 walczyłem w RFN o podpisanie Aktu Końcowego z Helsinek pytano mnie, czy nie za wiele sobie obiecuję, gdy w dokumencie końcowym KBWE zapiszemy o prawach człowieka, o samostanowieniu, o demokracji - i to w okresie gdy nasiliły się zbrojenia oraz zimna wojna między Wschodem a Zachodem, a Europa środkowo-wschodnia opanowana jest przez Związek Radziecki. Odpowiedziałem wówczas, że nie godzę się na taki stan rzeczy, widzę inną Europy i o nią chcę walczyć. Także w obecnej chwili nie godzę się na walki nacjonalistyczne na naszym kontynencie. Myślę o Europie, która osiągnie nową kulturę współżycia. Tego jednak nikt nam nie da w prezencie, nikt nam niczego nie dał w prezencie. Z tego powodu w moim dzisiejszym przemówieniu nawoływałem do budowania świadomości europejskiej, do walki z obciążeniem przeszłością.

Który to jest Pański doktorat h.c.?

- Dziesiąty - nie jest to więc dla mnie codzienność. Bardzo sobie cenię ten zaszczyt.

Czy były minister spraw zagranicznych i wicekanclerz Niemiec w roku Maastricht czuje się jeszcze Niemcem czy już Europejczykiem?

- Muszę powiedzieć, że już od długiego czasu czuję się Niemcem i Europejczykiem i, że traktaty z Maastricht niczego tu nie zmieniają. Ale to nie jest wystarczająca odpowiedź na to pytanie. Gdy przemawiałem w Niemczech w czasie kampanii wyborczej czy na jakiejś innej imprezie tłumaczę moim rodakam, że tylko ten kto jest dobrym Europejczykiem może być dobrym Niemcem.

Jako doświadczony polityk ma Pan z pewnością swoje zdanie na temat rozwijających się nacjonalizmów. Właśnie przechodzi ich fala. Czy sądzi Pan, że uda się ją przełamać?

Jestem zupełnie pewien, że uda się nam przełamać nacjonalizm, ale na pewno nie poprzez oddanie Europy nacjonalistom. W tej chwili trzeba apelować do wszystkich Europejczyków aby przejęli w swoje ręce dalsze losy Europy. Rozwój demokracji, gospodarki, wolności, walka o odsunięcie groźby wybuchu konfliktu militarnego kosztowały ludność Zachodu wiele wysiłku. Osiągnięcie tego wszystkiego nie pozwala jednak na to, by usiąść w wygodnym fotelu i powiedzieć sobie: teraz mamy przerwę. Europy nie stać na przerwę, bo gdy pozwoli sobie na chwilę wytchnienia nacjonaliści wykorzystają czas spokoju, przejmą inicjatywę w swoje ręce i stworzą Europę nacjonalizmów. Dlatego właśnie powstaje wspólnota Europy.

Jak ocenia Pan dotychczasowy proces jednoczenia Niemiec. Czy w tym procesie popełniono jakieś błędy, które doprowadziły do wybuchu w ex-NRD nacjonalizmów skierowanych także w naszą, stronę?

W czasie gdy narody znajdujące się dotychczas pod wpływem byłego bloku radzieckiego, i gdy Niemcy, rozdzielone między wpływy Zachodu i państw skupionych wokół byłego ZSRR, zaczęły dzieło przetwarzania gospodarki socjalistycznej w gospodarkę rynkową wtedy nie było nikogo, kto by powiedział jak się to robi. Wielu ludzi dobrze wie jak wygląda gospodarka rynkowa; mamy jeszcze więcej osób, które wiedzą dlaczego socjalizm nie funkcjonuje. Ale jak postępować by przekształcić gospodarkę socjalistyczną w gospodarkę rynkową? Chyba wszyscy musimy gromadzić doświadczenia - Polacy w polskich warunkach, Niemcy w niemieckich. Wiele oczekiwań wykraczało poza to, co można było szybko spełnić.

Jeżeli chodzi o nacjonalizm to trzeba wziąć pod uwagę fakt, że w zachodniej części Niemiec od końca II wojny światowej i potem w powtarzających się fazach dochodziło do zagorzałej dyskusji na temat przeszłości. Ciągłe rozważania na temat zbrodni nazistowskich doprowadziły do powstania nowej świadomości w kwestii naszej odpowiedzialności. W exNRD taki proces nigdy się nie odbył i dlatego mówi się tam, że Niemców Wschodnich nie dotyczy historia Niemiec traktowana jedynie jako spadek po Niemczech Zachodnich; że NRD to państwo robotników i chłopów, państwo socjalistyczne, pierwsze tego typu na ziemi niemieckiej. Dlatego nikt nie hamował narastania wrogości tego co odczuwamy dzisiaj. Gdy kiedyś rozmawiałem z reprezentantem NRD, było to 10 lat temu, wyjaśnił mi, że Niemcy Wschodni nie czują związku z historią niemiecką. Odpowiedziałem mu, że gdybyśmy porozmawiali jeszcze ze 30 minut gotów mi powiedzieć, że NRD znajdowała się wśród państw zwycięskich.