Mówiąc o studiach filologii klasycznej (ang. classical studies lub classics), mam na uwadze zarówno prowadzenie badań, jak i kształcenie na poziomie wyższym w zakresie języków greckiego i łacińskiego oraz obu literatur i kultur antycznych z uwzględnieniem ich tradycji i recepcji.

Myśl o założeniu w Katowicach filologii klasycznej pojawiła się w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Inicjatorem tej idei był profesor Stefan Zabłocki z Uniwersytetu Wrocławskiego, którego pomysł spotkał się z zainteresowaniem ze strony profesora Jana K. Zaremby, organizatora polonistyki w pierwszych latach istnienia UŚ. Niestety, ówczesne czasy nie sprzyjały realizacji tej inicjatywy. Ponowna próba powołania filologii klasycznej miała miejsce dopiero po przemianach, jakie nastąpiły w Polsce pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku. Wtedy to profesor Zabłocki, pracujący już na Uniwersytecie Gdańskim, powtórnie wystąpił z tą propozycją, którą przedstawił profesorowi Janowi Malickiemu (ówczesnemu dziekanowi Wydziału Filologicznego UŚ) w Szczecinie, gdzie obaj uczeni spotykali się, prowadząc tam wykłady. Dzięki podjętym inicjatywom i staraniom dziekana Malickiego, profesor Zabłocki został zatrudniony w Instytucie Literatury i Kultury Polskiej z zadaniem zorganizowania zespołu nauczycieli akademickich i zaplecza naukowo-dydaktycznego oraz opracowania programu pięcioletnich studiów magisterskich. W tych pierwszych pracach organizacyjnych pomagała profesorowi Zabłockiemu magister Danuta Miodyńska ze Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych UŚ, absolwentka wrocławskiej filologii klasycznej.

Formalnie Katedra Filologii Klasycznej UŚ została utworzona 1 października 1991 roku, a jej kierownictwo powierzono profesorowi Zabłockiemu, który często podkreślał zaangażowanie w tej sprawie profesora Malickiego i przychylność ówczesnego rektora profesora Maksymiliana Pazdana, doceniających potrzebę studiów klasycznych w naukowej i dydaktycznej strukturze uniwersytetu. Pierwszymi pracownikami naukowymi byli podówczas doktorzy, a dzisiaj emerytowani profesorowie – latynista Józef Budzyński i hellenista Józef Sieroń. Powołana została Biblioteka Filologii Klasycznej, której kierowanie powierzono pani Wandzie Strykowskiej, absolwentce krakowskiej filologii klasycznej. Obok gromadzenia specjalistycznego księgozbioru i przygotowania dydaktyki, wypracowano także koncepcję budowania zespołu pracowników naukowo- dydaktycznych w ścisłej współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim.

Pierwsi studenci filologii klasycznej pojawili się na Wydziale Filologicznym UŚ w 1992 roku. Z chwilą uruchomienia studiów i w miarę przybywania następnych roczników, dodatkowe wykłady dla studentów filologii klasycznej podejmowali kolejno profesor Joanna Rostropowicz (UO) oraz profesorowie Michał Bednarski, Jerzy Styka, Romuald Turasiewicz, Józef Korpanty i Hubert Wolanin (UJ), a także Robert K. Zawadzki (AJD). W 1998 roku profesor Zabłocki zaprzestał przyjeżdżania do Katowic, ale jego siedmioletnie kierowanie Katedrą zaowocowało pozyskaniem do współpracy wybitnych uczonych, gwarantujących wysoki poziom dydaktyki i opiekę naukową nad młodszymi pracownikami. Oprócz wspomnianych profesorów, promotorami kolejnych doktoratów byli profesorowie Alicja Szastyńska-Siemion (UWr), Jerzy Danielewicz (UAM) i Jerzy Kolendo (UW). Bardzo owocne okazały się także kontakty nawiązane z Komisją Filologii Klasycznej PAU w Krakowie, której członkami są trzej obecni i byli pracownicy Katedry. Po rezygnacji profesora Zabłockiego nowym kierownikiem Katedry został profesor Michał Bednarski, który przeszedł z UJ do naszej Alma Mater. Natomiast część wykładów po profesorze Zabłockim przejął amerykański profesor Bruce Duncan MacQueen, który na dziesięć lat związał się z Katedrą, a teraz jest profesorem jednej z gdańskich uczelni. Po profesorze Bednarskim przez półtora roku kierował Katedrą dziekan Wydziału Filologicznego profesor Piotr Wilczek – obecnie profesor Uniwersytetu Warszawskiego. W roku 2004 kierowanie Katedrą powierzono mojej skromnej osobie, najpierw jako kuratorowi, a potem kierownikowi. Natomiast sekretariatem Katedry kierowały kolejno panie magister – Anna Wolańska, Grażyna Pawełek, Bożena Klepek, Danuta Morzycka, Anna Dziadek, Agnieszka Słanina i obecnie Diana Pasek, a przejściowo doktor Patrycja Matusiak.

Wykłady dla studentów filologii klasycznej mieli również profesorowie z obu instytutów polonistycznych Wydziału Filologicznego. Ewa Jędrzejko wykładała wstęp do językoznawstwa, Anna Szawerna-Dyrszka teorię literatury, a Jan Malicki, Dariusz Rott i Zbigniew Kadłubek prowadzili wykłady monograficzne z literatury łacińskiej na Śląsku. Wcześniej profesor Wiesław Kaczanowicz z Instytutu Historii miał wykłady z historii starożytnej. Ponadto, przez kilka pierwszych lat ćwiczenia łacińskie prowadziła wspomniana magister Danuta Miodyńska, a intensywne kursy języków włoskiego i nowogreckiego nadal prowadzą pracownicy instytutów neofilologicznych. Propedeutyczne kursy sanskrytu prowadził profesor Krzysztof Pawłowski, a hebrajskiego ks. doktor Antoni Dreja. Z chwilą powstania Wydziału Teologicznego studenci filologii klasycznej mają możliwość studiowania języka hebrajskiego pod kierunkiem ks. profesora Artura Maliny, a także języka koptyjskiego pod kierunkiem ks. profesora Wincentego Myszora.

Dzisiaj samodzielną część kadry naukowo- dydaktycznej Katedry stanowią: profesor tytularny Michał Bednarski, trzech doktorów habilitowanych – Tomasz Sapota, Przemysław Marciniak i piszący te słowa, z których dwaj ostatni zatrudnieni są na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Niedawno wszczęty został przewód habilitacyjny doktor Anny Kucz. Zaawansowane są prace nad habilitacjami doktorów Anny Szczepaniak i Jana Kucharskiego. Jedenastoosobowy zespół dopełniają adiunkci Łukasz Tofilski, Katarzyna Lesiak i Patrycja Matusiak oraz asystentka magister Katarzyna Warcaba. Dwie osoby doszły w Katedrze do tytułu profesorskiego, sześć osób zrobiło habilitację, a czternaście doktoryzowało się. Cztery spośród tych awansów dotyczą osób spoza naszego Uniwersytetu. Z kolei sześcioro naszych absolwentów zrobiło doktoraty w innych jednostkach lub ośrodkach. Obecnie z Katedrą związanych jest trzynaścioro doktorantów.

Badania naukowe prowadzone w Katedrze dotyczą wybranych problemów starożytnego językoznawstwa i metryki, gramatyki i historii obu języków klasycznych, języka nowogreckiego, literatury greckiej, łacińskiej, bizantyńskiej i nowołacińskiej oraz kultury i tradycji antycznej. W ciągu minionych dwudziestu lat pracownicy Katedry opublikowali 19 monografii i blisko 200 artykułów naukowych, wygłosili ponad 80 referatów i komunikatów na krajowych i międzynarodowych konferencjach naukowych. Od dziewięciu lat Katedra wydaje kolejne tomy rocznika „Scripta Classica”, gdzie publikowane są teksty w językach kongresowych, w których to językach ukazuje się ostatnio połowa wszystkich publikacji pracowników i doktorantów Katedry.

Pracownicy Katedry są członkami kilku towarzystw naukowych – Polskiego Towarzystwa Filologicznego, Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Komisji Filologii Klasycznej PAU w Krakowie oraz Komisji Historycznoliterackiej Oddziału PAN w Katowicach. Otrzymali 18 grantów KBN/ MNiSW/NCN, w tym 7 promotorskich. Wielokrotnie wyjeżdżali na stypendia naukowe i pobyty studyjne do Aten, Salonik, Rzymu, Padwy, Londynu, Oksfordu, Brighton, Durham, Belfastu, Dublina, Sztokholmu, Uppsali, Berlina, Monachium, Halle, Heidelbergu, Wiednia, Antwerpii, Paryża, Genewy, Madrytu. Przemysław Marciniak i Katarzyna Warcaba, dzięki otrzymaniu licznych stypendiów, mogli być m.in. w Waszyngtonie, Columbus, Stambule i Hajfie. Ponadto pracownicy popularyzowali literaturę i języki klasyczne oraz kulturę antyczną poprzez wygłaszanie prelekcji na forum PTF i PTH, a także w szkołach, muzeach, domach kultury, w radiu i poprzez publikacje o charakterze popularnonaukowym. Szczególnie podkreślić tu trzeba współpracę z PTF, które integruje środowisko klasyków w naszym regionie.

Studia nad antykiem prowadzone są w ścisłej współpracy z zagranicznymi i krajowymi ośrodkami naukowymi. W tym zakresie wygłoszone zostały w Katedrze wykłady gościnne profesorów: Joachima Latacza z Bazylei, Siergieja Szarypkina ze Lwowa, Despiny Kiriakou i Kyriaki Petrakou z Aten, Grantleya McDonalda z Melbourne, Manuela Serrano Spinozy z Alicante, Ingeli Nilsson i Adama Goldwyna z Uppsali oraz Diona Smythe’a z Belfastu. Natomiast liczne indywidualne kontakty pracowników, doktorantów i studentów z zagranicznymi uczonymi są nawiązywane i podtrzymywane przede wszystkim podczas wyjazdów na stypendia, konferencje i kursy wakacyjne. Owocna okazała także współpraca z Akademią Artes Liberales w Warszawie oraz innymi czołowymi ośrodkami polskimi. Wykłady gościnne mieli w Katedrze profesorowie UAM – Elżbieta Wesołowska, Krystyna Bartol, Sylwester Dworacki i Piotr Urbański oraz Marian Szarmach z UMK. W zamian do tych uczelni zapraszani byli z wykładami pracownicy Katedry.

W latach 1992–2011 Katedra prowadziła pięcioletnie studia magisterskie filologii klasycznej, które początkowo rozpoczynało co roku około 15 osób, ale w ostatnich latach liczba ta wahała się od 40 do 50. Łącznie podjęło pięcioletnie studia około 400 studentów. Natomiast magisterium zrobiło w tym trybie 130 absolwentów, a zatem mniej więcej co trzeci student. Od roku 2007 studia filologii klasycznej prowadzone są w trybie dwustopniowym. Studia I stopnia (licencjackie) podejmuje co roku średnio 50 osób, ale z dwóch pierwszych roczników skończyło je do tej pory zaledwie 13 osób. Trudniejsza sytuacja jest w odniesieniu do studiów II stopnia (magisterskich uzupełniających), na które pierwszy nabór odbył się w roku 2011 w wymaganym limicie 20 miejsc. W roku bieżącym nie udało się zebrać wystarczającej liczby kandydatów i studia te nie zostały uruchomione. Szkoda jest tym większa, że wśród absolwentów studiów licencjackich byli kandydaci bardzo dobrzy, a nawet celujący, którzy ze względów m.in. ekonomicznych nie mogli kontynuować studiów np. w Krakowie. Zaistniały stan rzeczy skłania do podjęcia starań o obniżenie wymaganego limitu do 12 miejsc, tj. do jednej grupy seminaryjnej, by umożliwić kontynuację studiów lub ich podjęcie przez absolwentów innych kierunków. W czołowych uniwersytetach polskich i zagranicznych takie starania spotkały się ze zrozumieniem.

Obecnie na trzech latach studiów licencjackich jest 63 studentów (ze 150 przyjętych), a na drugim roku studiów magisterskich 8 (z 20 przyjętych). Mała efektywność studiów wynika co najmniej z kilku przyczyn. Dla części słuchaczy studia, zwłaszcza pierwszy rok, okazują się zbyt trudne. Część słuchaczy podejmuje studia jako drugi kierunek i celem ich jest przede wszystkim pogłębienie znajomości obu języków klasycznych, a niekoniecznie uzyskanie dyplomu. Do tej grupy należą zwłaszcza studenci filozofii, historii starożytnej i średniowiecznej, romanistyki, anglistyki, teologii, polonistyki i medycyny. Odrębną grupę stanowią studenci MISH, którzy, według własnych zainteresowań, wybierali najczęściej tylko niektóre przedmioty, ale dwóch z nich ukończyło filologię klasyczną jako kierunek podstawowy. Podkreślić trzeba, że kilkoro absolwentów filologii klasycznej zrobiło drugie magisteria lub licencjaty na filozofii, anglistyce, romanistyce, italianistyce, polonistyce, prawie, historii, teologii i medycynie. Przez pewien czas studiowała u nas obywatelka Izraela, a obecnie obywatel Ukrainy i obywatelka Rosji. Pierwszy rok greckich studiów magisterskich zaliczył profesor astrofizyki. Godne uwagi są osiągnięcia studentów w postaci ośmiu stypendiów Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, kilkunastu pobytów na wakacyjnych kursach językowych w Grecji, Włoszech, Wielkiej Brytanii i Niemczech. Ponadto kilka osób studiowało we Włoszech w ramach programu Sokrates-Erasmus, a w Poznaniu i Krakowie w ramach programu MOST.

Na uwagę zasługuje działalność Koła Młodych Klasyków, z którego inicjatywy powstały najpierw fundacja i periodyk „Pallas Silesia – Antyk na Śląsku”, które rozwinęły się później w odrębne instytucje, od połowy 1998 roku bardziej związane z Wydziałem Filologicznym niż z Katedrą. Od roku 2000 Koło Młodych Klasyków wydaje rocznik „Classica Catoviciensia. Scripta Minora”, w którym od kilku lat publikowane są teksty recenzowane, dotyczące antyku i jego recepcji, a ich autorami są głównie studenci i doktoranci różnych kierunków, wydziałów i uczelni. Kołu Młodych Klasyków i jego opiekunce doktor Patrycji Matusiak zawdzięczamy przygotowanie konferencji z okazji jubileuszu dwudziestolecia naszych studiów, która odbyła się w grudniu ub.r. Wcześniej Koło zorganizowało trzy inne sesje (Graeca aeterna, Latina viva?, Erotica antiqua), a co roku organizuje otwarte rajdy filologów klasycznych, a także spotkania wigilijne połączone ze śpiewaniem kolęd po łacinie. Od niedawna studenci mają własną stronę na facebooku.

Najważniejszym celem Katedry jest dalszy rozwój kadry naukowo-dydaktycznej, który przyczyni się do podniesienia poziomu prowadzonych zajęć dydaktycznych, ale jest też warunkiem utrzymania filologii klasycznej jako kierunku studiów, którym stała się w zeszłym roku, będąc wcześniej specjalnością w ramach dużego wydziałowego kierunku filologia. Ważnym celem jest także unowocześnienie bazy dydaktycznej, zwłaszcza po znaczącej ostatnio poprawie warunków lokalowych i aparaturowych w Katedrze i Lektorium Klasycznym, które stanowi obecnie część Biblioteki Polonistycznej. Bardzo pilnym zadaniem są prace nad doskonaleniem oferty dydaktycznej, zgodnie z wymogami KRK i SZJK, które koordynują profesorowie Przemysław Marciniak i Tomasz Sapota.

Myślę, że w minionym dwudziestoleciu największym sukcesem naszej filologii klasycznej są osiągnięcia młodszych pracowników, wśród których zdecydowaną większość stanowią już nasi absolwenci. Na koniec podkreślę z wdzięcznością, że tym osiągnięciom sprzyjała przychylność rektorów i kolejnych dziekanów Wydziału Filologicznego.