Najmłodsi odbiorcy literatury, nazwani przez prof. Aldonę Skudrzyk „cyfrowymi tubylcami”, dorastają w świecie skomputeryzowanym, zdominowanym przez media. Dzieci postrzegają otaczającą ich rzeczywistość za pomocą obrazów. Kontakt z książką sprawia, że wchodzą w świat tekstu. O tym, jakie jest nowe opisanie świata w literaturze i sztuce dla dzieci i młodzieży, rozmawiali uczestnicy ogólnopolskiej konferencji naukowej, zorganizowanej przez Katedrę Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej UŚ.

Od lewej: prof. UŚ dr hab. Aldona Skudrzyk, prof. UŚ dr hab. Bernadeta Niesporek-Szamburska, prof. dr hab. Ewa Jaskółowa i prof. zw. dr hab. Alicja Baluch

Nowa literatura – nowa metodologia

Konferencja, która odbyła się 17 i 18 listopada na Wydziale Filologicznym, miała charakter interdyscyplinarny. Prelegenci – specjaliści z różnych dziedzin – ukazali zjawiska obecne we współczesnej literaturze i sztuce dla dzieci z wielu perspektyw.

– Pomysł konferencji pojawił się, ponieważ książka dla dziecka to dzieło wielotworzywowe; to nie tylko język, ale również plastyczne opracowanie. Niektóre książeczki są już nawet dźwiękowe. Strona edytorska jest niezmiernie ważna – wyjaśniła prof. UŚ dr hab. Bernadeta Niesporek-Szamburska w imieniu organizatorek spotkania. Uzupełniając tę wypowiedź, dr Małgorzata Wójcik-Dudek dodała, że książka dzisiaj jest nie tylko tekstem do czytania, ale wysoko artystycznym projektem, któremu należałoby przypisać nową metodologię po to, aby wyczytać z tej książki sens.

Uczestnicy obrad zgodzili się, że podział na antropologię, kulturoznawstwo czy literaturoznawstwo w studiach nad współczesną twórczością literacką dla dzieci i młodzieży przestaje istnieć.

– To jest nisza, w której można jeszcze całe mnóstwo różnych, bardzo ciekawych rzeczy pokazać, a najnowsze metodologie badawcze pozwoliły dostrzec cały obszar psychologicznie ważnych kwestii – stwierdziła prof. dr hab. Ewa Jaskółowa, po czym dodała: – Dopiero teraz można zobaczyć, jak montowanie i meblowanie świadomości dziecka odbywa się np. poprzez baśń.

Tematyka prezentowanych referatów odzwierciedlała przyjęte przez organizatorki pluralistyczne spojrzenie na współczesną literaturę dziecięcą. Omawiając zarysowujące się w niej nowe nurty, prof. zw. dr hab. Alicja Baluch z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie zwróciła uwagę na estetykę postmodernistyczną, której przejawami są: ukazywanie bohaterów w karykaturalnym otoczeniu, stosowanie konwencji dalekich od tradycyjnych opisów, eklektyzm formy, intelektualna gra z czytelnikiem czy posługiwanie się literackim kolażem. Podkreśliła przy tym fakt, że interpretacja tego typu tekstów nie jest możliwa bez znajomości klasycznych baśni. Innym punktem odniesienia do literatury dziecięcej było przyjęcie perspektywy genderowej, aby znaleźć odpowiedź na pytanie, jak funkcjonują w książkach dla dzieci stereotypy w postrzeganiu roli kobiety i mężczyzny. Natomiast prof. dr hab. Zofia Budrewicz z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie zainteresowała zgromadzonych zagadnieniem interpretacji tekstów piosenek hiphopowych na lekcjach języka polskiego.

Od kultury do popkultury

Konferencja cieszyła się dużym zainteresowaniem pracowników i studentów Wydziału Filologicznego

Prelegenci nie skupili się jedynie na literaturze. Przedmiotem obrad było także nowe opisanie kultury i sztuki. Rozważania nad funkcją ilustracji w książkach dla dzieci stały się pretekstem do postawienia pytania, czy są one jedynym przejawem sztuki współczesnej, przeznaczonej dla najmłodszych odbiorców. Postarały się na nie odpowiedzieć Zofia Dubowska- Grynberg i Magdalena Komornicka z „Zachęty”. Przedstawiły zgromadzonym realizowane przez siebie projekty, których celem jest przybliżenie dzieciom dzieł współczesnych twórców. Pozostając w kręgu sztuk plastycznych, uczestnicy konferencji zwiedzili wystawę prac Jerzego Skarżyńskiego przygotowaną przez Centrum Scenografii Polskiej Muzeum Śląskiego. W dalszej części obrad wygłoszone zostały referaty ukazujące różne zjawiska kształtujące świadomość młodego odbiorcy. Prelegenci podzielali stanowisko, że trudno dziś mówić o wyraźnym podziale na kulturę wysoką i niską. Stąd też omawiano zarówno kwestie związane z krytyką literacką wobec książek o Harrym Potterze, jak i możliwości kształtowania młodej publiczności literackiej poprzez massmedia. Zwrócono uwagę na sposoby wykorzystywania motywów baśniowych w popularnych kreskówkach dla dzieci, a także na problemy dotyczące percepcji przez dzieci filmów 3D. W trakcie obrad skupiono się też na relacjach pomiędzy książką a jej adaptacją filmową czy grą komputerową. Autorka referatu poświęconego tej tematyce, mgr Małgorzata Wojciechowska, wyraziła pogląd, że należy wsiąść do pociągu technologicznego i przybliżyć kulturę młodym graczom.

Perspektywy na przyszłość

Na pytanie o to, w jakim kierunku będzie się rozwijała literatura dla najmłodszych odbiorców, prof. Bernadeta Niesporek-Szamburska odpowiedziała: – Na szczęście nie ma jednego kierunku, jest ich bardzo wiele – tak, jak wiele jest nowych tytułów. Rzeczywiście, zalewa nas bogactwo literatury kierowanej do dzieci. Nie każda, oczywiście, jest literaturą wspaniałą i taką, jaką byśmy polecały rodzicom, gdyby zechcieli nas o to zapytać. Jeśli chodzi o estetykę i o zawartość semantyczną, to jest wiele takich tekstów, które niewiele ze sobą niosą. Na szczęście my się zajmujemy tą drugą częścią – równie wielką, równie bogatą i właśnie wielokierunkową. Na zakończenie dodała: – Dziecko jest specyficznym odbiorcą, chyba najbardziej wymagającym i dobrze, że twórcy to zauważyli.