Joachim Ringelnatz (pseudonim, w rzeczywistości Hans Bötticher;

używał również innych pseudonimów, jak np. Pinko Meyer, Fritz Dörry i Gustav Hester) urodził się 7 sierpnia 1883 r. w niewielkiej miejscowości Wurzen koło Lipska jako syn Georga Böttichera, rysownika, projektanta tapet i uznanego twórcy literatury młodzieżowej. Wkrótce potem rodzina Bötticherów przeniosła się na stałe do Lipska. W latach 1901 - 1905, bez zgody rodziców, Ringelnatz zaciągnął się do pracy na żaglowcach i parowcach, gdzie po okresie wstępnej nauki jako morski junga został wreszcie prawdziwym marynarzem. Wrażenia z tego okresu swego życia zawarł w tomie "Was ein Schiffsjungen-Tagebuch erzählt" (pol. "O czym opowiada dziennik okrętowego jungi").

W latach 1906-1909 uczył się Ringelnatz kupiectwa w Hamburgu, a następnie podejmował różne prace, m.in. jako dozorca w pewnym angielskim pensjonacie, jako uczeń w fabryce papy dachowej, a także jako pracownik monachijskiego biura podróży.

W roku 1909, w słynnym lokalu Simplicissimus w Monachium-Schwabing po raz pierwszy spotkał czołowych przedstawicieli niemieckiej bohemy artystycznej tamtego czasu i stał się w pewnym sensie nadwornym poetą tego lokalu, tutaj po raz pierwszy recytując swe dziwaczne, zabawne wierszyki. W pobliżu kupuje więc i prowadzi niewielki sklep tytoniowy, który jednakże już po kilku miesiącach zamyka.

W latach 1912-1914 ukazują się pierwsze tomiki opowiadań autobiograficznych Ringelnatza oraz jego historyjek dla dzieci, a także zbiory groteskowo-satyrycznych wierszy (pierwszy z nich z roku 1912 nosił tytuł "Die Schnupftabaksdose" (pol. "Tabakierka")). W tym właśnie okresie Ringelnatz zarabia na życie m.in. jako bibliotekarz rodziny Yorcków, hrabiów von Wartenburg z Oleśnicy Małej (niem. Klein-Öls) niedaleko Wrocławia, a także jako przewodnik turystyczny i dekorator sklepowych witryn w Monachium. Przy okazji odnotujmy jako ciekawostkę, że imał się on w swoim życiu około czterdziestu i to bardzo rozmaitych zajęć.

W tym miejscu wypada też nieco mocniej podkreślić związek poety z terenem dzisiejszej Polski poprzez jego pobyt w charakterze bibliotekarza na Dolnym Śląsku, w głównej siedzibie znanego i bardzo zamożnego rodu arystokratycznego hrabiów Yorck von Wartenburg. Liczni przedstawiciele tego rodu trwale i pozytywnie zapisali się na kartach historii Niemiec i Europy, a wśród nich m.in. generał Johann hr. Yorck von Wartenburg, słynny dowódca wojskowy oraz polityk z okresu wojen napoleońskich oraz Peter hr. Yorck von Wartenburg (jeden z członków tajnej organizacji antyhitlerowskiej, założonej na Dolnym Śląsku przez hr. von Moltke i znanej pod nazwą "kręgu z Krzyżowej", a następnie uczestnik nieudanego spisku wymierzonego przeciwko życiu Hitlera, na czele którego stał hr. von Stauffenberg). Obowiązki Ringelnatza jako bibliotekarza z Oleśnicy Małej zapewne wiązały się też z niejedną wizytą w księgarniach i antykwariatach Wrocławia, jednego z tych miast, którym poświęcił swoje wiersze "geograficzne".

W latach pierwszej wojny światowej Ringelnatz odbywa służbę wojskową w marynarce niemieckiej. W listopadzie 1918 r. jest jedynym oficerem, który w trudnym, poprzedzającym wybuch rewolucji niemieckiej okresie, ma odwagę pojawić się na burzliwym wiecu marynarskim w Kilonii. Jednak po zakończeniu wojny artysta na nowo musi imać się rozmaitych i czasami dość dziwacznych zajęć, pracując m.in. w szkole ogrodniczej oraz jako archiwista w berlińskim wydawnictwie Scherl.

W 1919 r. przyjmuje pseudonim Joachim Ringelnatz, gdyż nazwisko to w żargonie marynarskim określa przynoszącego szczęście konika morskiego. W roku 1920 publikuje niepowtarzalne ballady Marynarza Kutteldaddeldu, które na niemieckim obszarze językowym natychmiast zapewniły mu nieprzemijającą sławę, a także tom wierszy, "Turngedichte" (pol. "Wiersze gimnastyczne"). Ponadto uzyskuje stały angaż w berlińskim teatrze małych form Schall und Rauch. Kolejne lata są pod względem artystycznym coraz bardziej udane, ukazują się bowiem dalsze utwory prozatorskie (a wśród nich m.in. zbiór opowiadań "Matrosen" (pol. "Marynarze")) oraz książka autobiograficzna "Als Mariner im Kriege" (pol. "Na wojnie jako marynarz"), a także tomy poezji. W latach 1920-1933 Ringelnatz odbywa liczne tournée kabaretowe po całych Niemczech, wszędzie recytując własną poezję. Wreszcie w roku 1932 na scenie teatru miejskiego w Lipsku odbywa się prapremiera jego ballady marynarskiej "Die Flasche" (pol. "Flaszka"). Oprócz twórczości literackiej i kabaretowej Joachim Ringelnatz staje się z czasem także uznanym karykaturzystą, rysownikiem i malarzem, wystawiającym swe prace w licznych galeriach na terenie całych Niemiec, a także poza ich granicami.

Niestety, w 1933 r. definitywnie zakończyła się w Niemczech pewna ważna epoka, której zewnętrznym przejawem była m.in. wolność słowa i ściśle z nią związany, bujny rozkwit działalności teatralnej i estradowej, w tym tak wrażliwej na polityczne klimaty twórczości kabaretowej. Wówczas to czujna, hitlerowska cenzura wydaje Ringelnatzowi pełny i nieodwołalny zakaz wszelkich występów publicznych, z wystawianiem prac graficznych i malarskich włącznie. W następnym roku (16 listopada 1934 r.) artysta umiera na gruźlicę i zgodnie ze swoim własnym życzeniem zostaje pochowany przy dźwiękach pieśni marynarskiej "La Paloma".

TERESA KOWALSKA
kowalska@us.edu.pl