„Myślenie o przyszłości w kategorii szans i zagrożeń jest warunkiem istnienia i rozwoju każdej instytucji, w tym uniwersytetu”. Sentencja zaczerpnięta z wprowadzenia do Strategii rozwoju Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach na lata 2012–2020 nie straciła na aktualności, tak jak na aktualności nie stracił szereg celów i działań zawartych w tym dokumencie senackim. Wszelako zmiany w systemie nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce wynikające z wejścia w życie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 roku, a w konsekwencji uchwalenie nowego statutu przez Senat Uniwersytetu Śląskiego 28 maja 2019 roku, spowodowały konieczność opracowania nowej strategii rozwoju naszej uczelni na najbliższe lata.

Zakwalifikowanie Uniwersytetu Śląskiego do konkursu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w programie „Inicjatywa doskonałości – uczelnia badawcza” dało impuls do zaproponowania działań strategicznych, których podjęcie powinno skutkować wzrostem jakości badań naukowych i kształcenia do poziomu najlepszych uniwersytetów krajowych i bardzo dobrych uniwersytetów europejskich.

Założenia Strategii rozwoju Uniwersytetu Śląskiego na lata 2020–2025 obejmującej Program działań strategicznych na lata 2019–2020 (zwanej dalej Strategią) zostały opracowane z inicjatywy rektora prof. Andrzeja Kowalczyka przez ponad stuosobowy zespół pracowników Uniwersytetu pod kierunkiem prorektora ds. finansów i rozwoju prof. Michała Daszykowskiego wspierany przez firmę konsultingową Nowe Motywacje w ramach projektu ProspectUS oraz podczas przygotowania wniosku do konkursu w programie „Inicjatywa doskonałości – uczelnia badawcza”. Ostateczna wersja projektu Strategii przedłożona senatorom i komisjom senackim pod krytyczny namysł została przygotowana przez zespół powołany przez rektora w składzie: profesorowie Rafał Blicharz, Adam Dziadek, Robert Hasterok, Seweryn Kowalski, Dariusz Kubok i niżej podpisany. Projekt Strategii został pomyślany tak, aby w zakreślonej perspektywie pięciu lat ująć ustawowy wymóg przedstawienia programu działań strategicznych na najbliższe półtora roku. Jednocześnie zespół uznał, że zasadnicza część dokumentu powinna mieć walor wykonawczy, a zatem musi być zwięzła i ograniczona do najważniejszych celów operacyjnych, których osiągnięcie zagwarantuje dotarcie do celu strategicznego.

Celem strategicznym Uniwersytetu Śląskiego jest jego transformacja w uczelnię badawczą o międzynarodowym znaczeniu i prestiżu. Celem krótkookresowym jest osiągnięcie przez Uniwersytet formalnego statusu uczelni badawczej i jego utrzymanie w kolejnych okresach ewaluacyjnych.

Strategia wytycza ogólne kierunki rozwoju Uniwersytetu – określa priorytety i cele operacyjne służące osiągnięciu celu strategicznego. Zawiera również rekomendacje, opis działań i wskaźniki osiągnięcia celów operacyjnych pomocne przy tworzeniu polityk ogólnouczelnianych, wydziałowych i dyscyplinowych.

Przystąpienie Uniwersytetu Śląskiego do wspomnianego już konkursu implikuje przyjęcie pięciu priorytetowych celów operacyjnych wymienionych w warunkach konkursu, służących podniesieniu poziomu badań naukowych i jakości kształcenia, a przez to zwiększeniu międzynarodowego znaczenia uczelni. Są nimi:

• zwiększenie wpływu działalności naukowej uczelni na rozwój nauki, w szczególności w priorytetowych obszarach badawczych (POB) o dużym potencjale rozwoju;
• wzmocnienie współpracy badawczej z renomowanymi instytucjami naukowymi, w szczególności w POB;
• podniesienie jakości kształcenia studentów i doktorantów, w szczególności na kierunkach i w dyscyplinach związanych z POB, m.in. poprzez włączenie ich w badania naukowe;
• przygotowanie i wdrożenie kompleksowych rozwiązań służących rozwojowi zawodowemu pracowników uczelni, a w szczególności młodych naukowców;
• podniesienie jakości zarządzania uczelnią, w tym projakościowe zmiany organizacyjne.

Aby osiągnąć cele priorytetowe, w projekcie Strategii zaproponowano kluczowe cele operacyjne obszarowe, nazwane tak, gdyż określone są w sześciu wzajemnie powiązanych obszarach, z których najważniejszym jest zasób pracowników, czyli kadra. Od jakości pracy i zaangażowania kadry Uniwersytetu zależy powodzenie w osiągnięciu celów strategicznych w obszarach nauki i kształcenia. Rolę wspomagającą mają natomiast działania w obszarach: infrastruktura, współpraca z otoczeniem oraz widzialność. W Strategii zhierarchizowano cele operacyjne obszarowe ze względu na ich wpływ na osiągnięcie krótkookresowego celu strategicznego (status uczelni badawczej) i celu długookresowego (prestiżowa uczelnia badawcza o międzynarodowej renomie).

Zestawienie stanu obecnego Uniwersytetu z wizją stanu pożądanego wskazuje następujące kierunki działań strategicznych:

• wsparcie liderów badań naukowych i ich zespołów, w szczególności w POB;
• wzmocnienie dyscyplin rokujących osiągnięcie kategorii A+, przy jednoczesnym zapewnieniu pozostałym dyscyplinom warunków do utrzymania lub osiągnięcia kategorii A;
• ujednorodnienie jakości badań naukowych na Uniwersytecie poprzez stworzenie programu wsparcia dyscyplin obecnie mających kategorię B, aby osiągnęły co najmniej kategorię B+;
• umiędzynarodowienie badań naukowych oraz kształcenia studentów i doktorantów poprzez m.in. poszerzenie oferty kształcenia w języku angielskim, rozwój kompetencji językowych kadry i jej umiędzynarodowienie.

Obszarowe cele operacyjne wynikają z analizy SWOT, a także z analiz kierunków rozwoju nauki i szkolnictwa wyższego w kraju i na świecie. Uwzględniają społeczną misję uniwersytetów oraz strategię rozwojową Polski (Polska 2030). Nawiązanie Strategii do wyzwań cywilizacyjnych współczesnego świata znalazło wyraz we wskazaniu priorytetowych obszarów badawczych, w dużej części wywiedzionych z Agendy Zrównoważonego Rozwoju ONZ.

Najważniejsza część Strategii przedstawia kluczowe cele operacyjne w każdym z obszarów strategicznych (łącznie 17), działania służące ich osiągnięciu oraz wskaźniki osiągnięcia celów. Przykładowo, w obszarze strategicznym kadra jednym z trzech kluczowych celów operacyjnych jest wzmocnienie zasobów kadrowych poprzez zatrudnianie wybitnych uczonych na wszystkich etapach ich naukowego rozwoju, mających potencjał do dokonywania znaczących odkryć naukowych oraz umiejętność tworzenia zespołów badawczych i kierowania nimi. Jednym z działań służących osiągnięciu tego celu jest zatrudnianie pracowników badawczych i badawczo-dydaktycznych legitymujących się znaczącym dorobkiem naukowym adekwatnym do etapu ich kariery naukowej w drodze otwartych konkursów ogłaszanych na forach krajowych i międzynarodowych. Z kolei w obszarze nauka jednym z czterech celów jest upowszechnienie projektowego sposobu prowadzenia badań naukowych wzorowanego na systemach grantowych, m.in poprzez odpowiedni mechanizm podziału subwencji finansowych czy szkolenia z przygotowania projektów badawczych dla słuchaczy szkół doktorskich i młodych badaczy.

Strategia jest drogowskazem wskazującym drogę do osiągnięcia zamierzonego celu, lecz szczegółowe plany osiągania celów operacyjnych w poszczególnych obszarach strategicznych muszą być opisane w politykach obszarowych tworzonych na wydziałach i w instytutach, spójnych z politykami obszarowymi ogólnouczelnianymi, lecz uwzględniających specyfikę tych jednostek. Wraz z przyjęciem Strategii przez Senat uczelni rozpocznie się proces jej wdrażania z uwzględnieniem harmonogramu i budżetu działań operacyjnych, wskazaniem osób odpowiedzialnych za ich realizację i kwartalną ewaluacją postępów we wdrażaniu Strategii.

Należy pamiętać, że nawet najlepiej skonstruowana strategia pozostanie martwym dokumentem, jeśli zabraknie determinacji w jej konsekwentnym wdrażaniu i jeśli nie będzie zaangażowania w jej realizację wszystkich pracowników przekonanych o słuszności podejmowanych działań.