Niepozorna krypta monumentalnej śląskiej katedry Chrystusa Króla jest miejscem znaczącym w Katowicach. W ciągu minionych 35.

ks. Stanisław Puchała

lat krypta katedry utrwaliła swoje miejsce w świadomości studentów, pracowników naukowych i inteligencji katolickiej, jako główny kościół akademicki archidiecezji. Od początku istnienia, a nastąpiło to 5 października 1968 roku, w związku z powstaniem Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, koncentrują się tam najważniejsze formy pracy duszpasterstwa akademickiego. Stamtąd wyłaniały się i ciągle wyłaniają różne inicjatywy duszpasterskie, wynikające z potrzeb środowiska akademickiego. Duszpasterstwo pełni ważną funkcję integrującą zróżnicowane i rozproszone środowisko akademickie Śląska. Obejmuje troską studentów i proponuje różne formy pracy od codziennych Mszy św. i spotkań modlitewnych, poprzez zajęcia formacyjne, pogłębiające wiarę i rozszerzające wiedzę religijną, po zajęcia kulturalne i interdyscyplinarne, a ostatnio i wykłady na uczelniach. Obok zajęć dla studentów istnieje także duszpasterstwo nauczycieli akademickich. Możliwość spotkań w DA mają też absolwenci wyższych uczelni, którzy mimo ukończenia studiów i podjęcia nowych obowiązków, czują się nadal związani ze wspólnotą gromadzącą się wokół Kościoła Akademickiego.

W Duszpasterstwie Akademickim, jak w soczewce koncentruje się działalność Kościoła w środowisku akademickim. Ale nie jest to działalność jedyna. Proponuję przyjrzeć się przez chwilę, na ile pozwala czas określony przez organizatorów Sesji, roli Kościoła katolickiego w tworzeniu środowiska akademickiego na Śląsku.

Duchowni katoliccy mieszkający i duszpasterzujący na Górnym Śląsku zdobywali wyższe wykształcenie w Uniwersytecie Wrocławskim, a od 1923 roku (po ustanowieniu Administracji Apostolskiej dla Górnego Śląska, a następnie Diecezji Katowickiej) w Uniwersytecie Jagiellońskim. Sami wykształceni, rozumieli wagę wyższego wykształcenia i do tego zachęcali młodych, zdolnych Ślązaków i ich rodziny. Byli tacy, którzy szczególnie angażowali się w rozwój nauki i kultury na Śląsku.

Przykładem szczególnym jest ks. Emil Szramek, pierwszy kanclerz Kurii Diecezjalnej, a potem proboszcz parafii Mariackiej w Katowicach. Był współzałożycielem Towarzystwa Oświaty im św. Jacka w Katowicach, wydającym kwartalnik "Głosy znad Odry". Od 1927 roku jako prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku zaczął wydawać "Roczniki TPNŚ", które do dziś są bogatym źródłem poznania życia kulturalno-naukowego na Śląsku. Prowadził nieprzerwanie aż do wybuchu II wojny światowej działalność naukową, badawczą, wykładową i wydawniczą. Organizował wieczory dyskusyjne, sam dużo pisał i wygłaszał odczyty¹.

Gdy w Katowicach powstała pierwsza szkoła wyższa - Wyższe Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych, dla formacji duchowej i osobowościowej utworzono tam akademickie stowarzyszenie Sodalicji Mariańskiej, która swoją działalność rozwinęła po II wojnie światowej. Wiele wysiłku włożył w to ks. dr Józef Gawor - kapelan Sodalicji w WSNSG. To on doprowadził do zorganizowania Uroczystej Inauguracji roku akademickiego w 1946 roku. Po Mszy Św. odprawionej w Kościele Zmartwychwstania Pańskiego przy ulicy Warszawskiej (dziś kościół ewangelicki) młodzież i profesorowie przeszli ulicami miasta na Zawodzie, gdzie nastąpiło otwarcie dwóch gmachów WSNSG, w których studenci rozpoczęli swe zajęcia.

Kiedy w 1945 roku podjęto starania założenia w Katowicach Uniwersytetu, jednym z członków Komitetu Założycielskiego był ks. dr Stanisław Maśliński, były Rektor Seminarium Duchownego Diecezji katowickiej, delegat ks. Biskupa Stanisława Adamskiego. Ks. dr Stanisław Maśliński był autorem Aneksu 7. Memoriału w sprawie założenia Uniwersytetu Śląskiego, z dnia 9 maja 1945 roku. Pisał w nim:

Za utworzeniem Wydziału teologicznego przemawiają racje następujące:

1. Racja historyczna: Od zarania uniwersytetów europejskich począwszy, Wydział teologiczny stanowił człon istotny organizmu i pozostał nim we wszystkich uniwersytetach, sięgających średniowiecza.

Na polskich zaś uniwersytetach Wydział Teologiczny

Prorektor Alicja Glińska dokonuje aktu pierwszej w Uniwersytecie Śląskim immatrykulacji

organicznie zespolony z wydziałami świeckimi, jak w przeszłości tak i dzisiaj, symbolizuje i stale urzeczywistnia jedność narodową w zakresie studiów uniwersyteckich i twórczej pracy naukowej, a niemniej jest wyrazem tego głębokiego zrośnięcia się polskiej kultury narodowej z kultura religijną, jakie poprzez wszystkie okresy dziejów polskich stanowiło istotną cechę duchowego oblicza polski.

2. Polska racja stanu na Śląsku: Inteligencja śląska, tak świeccy jak i duchowni, od wieków odbywali studia wspólnie na uniwersytecie. Owocem tej tradycji, - po odrodzeniu Polski na Śląsku kontynuowanej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, - jest głębokie wzajemne rozumienie się pomiędzy inteligencją świecką a duchownymi. Niezwykle cenna ta cecha w psychice zbiorowej społeczeństwa polskiego na Śląsku ma wielką doniosłość nietylko wobec ogólnie znanej głębokiej religijności ludu śląskiego, lecz ponadto stanowić powinna pierwszej wagi czynnik zespalający w odbudowie świadomości narodowej i państwowej na Śląsku, zwłaszcza na Śląsku opolskim. Toteż zachowanie dotychczasowego stanu rzeczy przez utworzenie Wydziału teologicznego przy uniwersytecie Śląskim w Katowicach idzie po linii polskiej racji stanu na Śląsku.

3. Racja światopoglądowa: Nieustannie i z natury rzeczy konieczne spotkanie się myśli ludzkiej z zakresu nauk świeckich z myślą religijną, dokonuje się najgłębiej a zarazem w najczystszej atmosferze w ramach i na poziomie naukowej wymiany myśli właściwej uniwersytetom, a niemniej młodzież akademicka wydziałów świeckich jakoteż Wydziału Teologicznego w tejże atmosferze dojrzewa do głębokiego, szerokiego i uczciwego ujmowania dyskusji światopoglądowej, od której się żaden samodzielnie myślący człowiek uchylać nie może.²

Projekt utworzenia Uniwersytetu Śląskiego upadł, odrzucony przez Ministerstwo Oświaty. Jednak troska o młodzież, sformułowana w Racji Światopoglądowej przemawiającej za utworzeniem Wydziału Teologicznego, opracowanej przez księdza dra Stanisława Maślińskiego, znalazła swoją realizację w powołanym do życia w 1947 roku Duszpasterstwie Akademickim.

W trosce o dobro dusz tej części młodzieży, która w niedługim czasie zasilić ma szeregi katolickiej inteligencji akademickiej, biskup katowicki Stanisław Adamski pierwszym duszpasterzem "akademików" mianował ks. dra Józefa Bańkę.³ Był on docentem na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także proboszczem parafii Opatrzności Bożej w Katowicach-Zawodziu, na której terenie znajdowała się Wyższa Szkoła Nauk Społeczno-Gospodarczych. Ks. Bańka był więc kapłanem o najbardziej odpowiednich kwalifikacjach do prowadzenia duszpasterstwa akademickiego. Trudno powiedzieć dzisiaj, w jaki sposób przebiegała jego praca ze studentami i jakie przybierała formy. Brakuje odpowiednich dokumentów, które pozwoliłyby udzielić odpowiedzi na te pytania.

Bardzo wyraźnie duszpasterstwo studentów ożywiło się, gdy w roku 1956 w pracę duszpasterską włączył się energiczny, zapalony duszpasterz młodzieży i katecheta w Gimnazjum im. Adama Mickiewicza, ks. Franciszek Jerominek. W czasie jego kadencji trwającej do 1958 roku organizowane były Msze św., nabożeństwa i wykłady, uroczyste inauguracje roku akademickiego, a także dni skupienia dla studentów w kościele garnizonowo-szkolnym pw. św. Kazimierza w Katowicach. Kościół ten stał się centrum spotkań katowickiej inteligencji. Konferencje głosili tam poza ks. Franciszkiem Jerominkiem, księża Ignacy Jeż, Jerzy Stroba, Ludwik Orzeł i Walter Wrzoł, Rudolf Zielasko, później również Augustyn Klapuch.

Po odejściu ks. Franciszka Jerominka na stanowisko rektora Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie, w 1958 roku pracę duszpasterską wśród studentów przejął ks. Czesław Domin. Był to rok, w którym działalność duszpasterstwa akademickiego w całej Polsce stała się bardziej systematyczna i zorganizowana. Ogólnopolskie spotkania duszpasterzy akademickich stanowiły okazję wymiany doświadczeń w pracy z młodzieżą studiującą i wypracowania swego rodzaju modelu działalności duszpasterstwa akademickiego, aby jak najskuteczniej pomagać młodym w osiąganiu dojrzałości ludzkiej i chrześcijańskiej.

Ks. Czesław Domin organizował wykłady i spotkania dla studentów w sali parafialnej przy kościele św. Ap. Piotra i Pawła, a także w garnizonowo-szkolnym kościele św. Kazimierza. Organizował dla studentów spotkania świąteczne, rekolekcje wielkopostne głoszone w dwóch seriach - w Katowicach i w Panewnikach. Młodzież akademicka brała też udział w dorocznych ogólnopolskich spotkaniach - pielgrzymkach na Jasną Górę w maju każdego roku. Obok tych spotkań ogólnych rozwinęła się praca indywidualna ze studentami. Na rozmowy, kierownictwo duchowe, indywidualne przygotowanie do sakramentów poświęcano wiele czasu.

Na początku lat 60-tych pojawiają się już stałe ośrodki DA w Katowicach. Powstają one przy kościołach: Wniebowzięcia NMP, Przemienienia, NSPJ na Koszutce, św. Józefa w Załężu, w Panewnikach i w Chorzowie przy kościele św. Antoniego. Duszpasterze w tych ośrodkach organizują spotkania dla studentów, proponując udział w Mszach św. i wykładach religijnych wygłaszanych często przez diecezjalnych duszpasterzy akademickich. Korzystając z doświadczeń pracujących wśród studentów w Krakowie ks. Karola Wojtyły i ks. Jana Pietraszki, śląscy duszpasterze akademiccy podejmują działalność wakacyjną, wyjeżdżając ze studentami na obozy wędrowne i spływy kajakowe. Są to pierwsze próby łączenia wakacyjnego odpoczynku z formacją wewnętrzną.

W 1961 roku diecezjalnym duszpasterzem akademickim został ks. Stanisław Sierla. Mieszkanie ks. Sierli stało się pierwszym diecezjalnym "ośrodkiem" DA skupiającym młodzież studiującą w wyższych uczelniach Katowic. Tutaj odbywały się spotkania, dyskusje, ale i indywidualne rozmowy. Msze Św. odprawiał i wykłady głosił w różnych miejscach Katowic i Chorzowa, w których gromadzili się studenci pod opieką swych duszpasterzy. Za jego kadencji wzrastała ilość parafialnych ośrodków gromadzących młodzież akademicką, coraz więcej było duszpasterzy, którzy gotowi byli poświęcić swój czas i energię dla formowania postaw studentów i kształtowania młodej inteligencji o pogłębionej i świadomej wierze, odpowiedzialnej za Kościół i Ojczyznę.

Gdy w 1968 roku w Katowicach powstał Uniwersytet Śląski i w konsekwencji wzrosła liczba młodzieży studiującej w tym mieście, biskup Herbert Bednorz erygował w krypcie katowickiej katedry Kościół Akademicki. Kilka miesięcy później zaczęto przy nim urządzać Centralny Ośrodek Duszpasterstwa Akademickiego diecezji katowickiej. Pomieszczenia na ten cel znalazły się w przyziemiach probostwa Katedry Chrystusa Króla, z wejściem od ulicy Plebiscytowej. W Kościele Akademickim zaczęto sprawować codzienne Msze św. dla studentów i nauczycieli akademickich - w niedzielę o 11.00, a w ciągu tygodnia o 7.00 rano, przed zajęciami na uczelniach. Ośrodek zaś służył spotkaniom formacyjnym i wykładom z zakresu filozofii, teologii, etyki. Dziełem ks. Sierli było wprowadzenie do pracy duszpasterskiej piosenki religijnej jako środka współczesnej ewangelizacji. Była ona ważnym elementem duszpasterskich spotkań, rekolekcji, ale także liturgii Mszy Św. Współtworzyli ją - i tak jest po dzień dzisiejszy - sami studenci jako lektorzy, kantorzy, organiści, ministranci, kościelni, ale także twórcy i wykonawcy współczesnej muzyki i śpiewów liturgicznych. Opracowane lub skomponowane przez nich tak zwane Msze rytmiczne są do dzisiaj używane w liturgii nie tylko młodzieżowej. Na Msze św. do Kościoła Akademickiego przychodzili i przyjeżdżali studenci, nauczyciele akademiccy z całych Katowic, a także z sąsiednich miast.

Przez wiele lat po niedzielnej Mszy św. wybitni duszpasterze, teolodzy, intelektualiści ze Śląska i innych ośrodków akademickich w kraju głosili wykłady o tematyce religijnej lub społecznej. Odbywały się również niedzielne koncerty muzyczne, chóralne, poetyckie. Były też lata, gdy po niedzielnej Mszy Św. studenci spotykali się w Ośrodku Duszpasterstwa Akademickiego, na wspólnych rozmowach lub spotkaniach z ciekawymi ludźmi. Tak było w latach 80-tych, kiedy tego typu więzi były szczególnie potrzebne i oczekiwane. Wytworzyła się ciekawa tradycja, że po Mszy Św. niedzielnej uczestnicy Eucharystii nie rozchodzą się od razu do domów, ale długo jeszcze stoją przed kościołem akademickim, prowadząc rozmowy między sobą i z duszpasterzami. Tam, przed drzwiami kościoła, zrodziło się wiele mądrych i potrzebnych inicjatyw, pomysłów i działań podejmowanych przez wspólnotę duszpasterstwa akademickiego.

Ks. Stanisław Sierla funkcję diecezjalnego duszpasterza akademickiego i rektora Kościoła Akademickiego pełnił do 1971 roku, kiedy to został proboszczem w Michałkowicach. Po nim funkcję tę objął ks. Franciszek Otremba i spełniał ją do roku 1973, a po jego odejściu przez 4 lata obowiązki diecezjalnego duszpasterza akademickiego w Katowicach spełniał ks. Stanisław Holona, z którym współpracowali - najpierw ks. Wojciech Zygmunt (1973-76), a potem ks. Józef Danch. W 1977 roku ks. Holona został proboszczem w Pszowie. Wtedy na jego miejsce przyszedł ks. Oskar Thomas i przez 6 lat pracował w środowisku akademickim Katowic, nawiązując bliską współpracę z nauczycielami akademickimi w okresie "Solidarności". Te 6 lat obejmowało okres przełomowy w historii powojennej Polski. Przed duszpasterstwem akademickim stanęły nowe zadania, które odważnie i z wielką wyobraźnią, odpowiedzialnością i poświęceniem podejmował ks. Oskar Thomas najpierw we współpracy z ks. Józefem Danchem, a od 1981 roku z ks. Stanisławem Puchałą, który w 1983 roku, po odejściu ks. Oskara Thomasa do parafii Matki Boskiej Bolesnej w Rybniku, został diecezjalnym duszpasterzem akademickim i Rektorem Kościoła Akademickiego, i te funkcje pełnił do roku 1998. Jego współpracownikami byli: ks. Jerzy Myszor, ks. Roman Kempny (1986/87), ks. dr Tadeusz Czakański (1988-1991), ks. dr Bogdan Biela (od 1991), ks. Stefan Czermiński (od 1992) i od 1997 - ks. dr Marek Spyra. On w 1998 roku przejął odpowiedzialność za Duszpasterstwo Akademickie w diecezji katowickiej współpracując z ks. dr. Ryszardem Kokoszką, a obecnie z ks. dr. Piotrem Szołtysikiem.

Obok Duszpasterstwa Akademickiego studentów pojawia się w roku 1983 Duszpasterstwo Nauczycieli Akademickich. Rozpoczęło swoją działalność od cotygodniowych spotkań wokół encykliki Jana Pawła II "Laborem exercens" dla głębszego poznania nauki społecznej Kościoła. Była to grupa ludzi, która wcześniej, od 1980 roku, w imię Solidarności, angażowała się w pomoc tym, którym było najtrudniej. Ta grupa coraz bardziej się rozrastała, zaczęła organizować sesje naukowe, wykłady, spotkania z ciekawymi ludźmi. Rodziła się prawdziwa wspólnota. To ona przygotowała spotkania przedświąteczne nauczycieli akademickich śląskich uczelni z Biskupem Katowickim.

Pierwsze takie spotkanie miało miejsce w grudniu 1983 roku i odtąd odbywają się one dwa razy w roku - przed Świętami Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy - w gmachu Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego i skupiają około 300 pracowników naukowych. Ich podstawowym celem, jak i całego duszpasterstwa pracowników naukowych, była integracja środowiska akademickiego, bardzo rozbitego i podzielonego, a także pełniejsze związanie ludzi, którzy je tworzą, z Kościołem. To jest działanie Kościoła i Jego oddziaływanie w duchu Ewangelii na całe środowisko poprzez tych, którzy skupiając się przy Kościele, coraz bardziej świadomi są swojej wiary i odpowiedzialności za innych. Profesorowie, poszerzający swoją wiedzę religijną i pogłębiający wiarę, podczas zajęć ze studentami przekazują im swoją postawą to, co jest najgłębszą wartością ich życia. Również w ten sposób realizuje się Kościół w środowisku akademickim.

Na przestrzeni lat widać wyraźnie rozwój form pracy duszpasterskiej w środowisku akademickim. Kościół, jako żywy organizm, reaguje na to, co dzieje się wokół. Program pracy zależny był wyraźnie od sytuacji społeczno-politycznej, a także od osobowości duszpasterzy; próbował zawsze odpowiedzieć na zapotrzebowanie środowiska i tworzących je konkretnych ludzi.

Duszpasterstwo Akademickie - jak czytamy w informatorze DA - nie jest organizacją, ani klubem, ani instytucją charytatywną, chociaż sprawy bytowe studentów i pracowników naukowych są bliskie duszpasterzom akademickim. Duszpasterstwo Akademickie to wspólnota ludzi szukających prawdy i dobra, sensu życia i jego wypełnienia, kształtujących swoją osobowość według ewangelicznej hierarchii wartości, ludzi zaangażowanych we współczesne problemy i potrzeby kościoła i Narodu. To wspólnota studentów i pracowników naukowych, to miejsce uzupełniania i pogłębiania wiedzy religijno-etycznej, a także rozwijania życia duchowego. To wspólne uczestniczenie w akademickich Mszach św., to możliwość korzystania z wykładów i konwersatoriów o tematyce teologiczno-filozoficznej, to okazja znalezienia interesującej literatury, szansa przygotowania się do dojrzałego życia - również w małżeństwie i rodzinie.

Zwróćmy jeszcze uwagę, iż w roku 1968, kiedy powołano do istnienia Uniwersytet Śląski, biskup Herbert Bednorz w trosce o rozwój myśli teologicznej na Śląsku, powołał do istnienia periodyk naukowy pod nazwą Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne. W nim księża wykładowcy, a także studenci Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego, umieszczali swoje rozprawy naukowe. Rok wcześniej biskup katowicki podjął decyzję i zaczął czynić starania o przeniesienie Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego z Krakowa do Katowic. Udało się to ostatecznie w roku 1980. Wyższa uczelnia teologiczna (WŚSD afiliowane było do Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie) zaistniała w krajobrazie Szkół Wyższych Katowic. Z niejakimi trudnościami zaczęło się powoli realizować to, o czym myślały poprzednie pokolenia, co wyraził biskup Stanisław Adamski i ks. dr Stanisław Maśliński w Memoriale z 1945 roku: ...z natury rzeczy konieczne spotkanie się myśli ludzkiej z zakresu nauk świeckich z myślą religijną, dokonuje się najgłębiej a zarazem w najczystszej atmosferze w ramach i na poziomie naukowej wymiany myśli właściwej uniwersytetom, a niemniej młodzież akademicka wydziałów świeckich jakoteż Wydziału Teologicznego w tejże atmosferze dojrzewa do głębokiego, szerokiego i uczciwego ujmowania dyskusji światopoglądowej, od której się żaden samodzielnie myślący człowiek uchylać nie może...

Wydział Teologiczny stał się integralną częścią Uniwersytetu Śląskiego. Przed Duszpasterstwem Akademickim stają ciągle nowe zadania, ale też otwierają się nowe możliwości.

KS. STANISŁAW PUCHAŁA

________________________________________

1. Patrz: Słownik Bibliograficzny Katolickiego Duchowieństwa Śląskiego XIX i XX wieku, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1996, s. 419
2. Memoriał w sprawie założenia Uniwersytetu w województwie Śląsko-Dąbrowskim, Katowice 1945, s. 25
3. AKD, nr LK III-1200/47