Na łamach "Gazety Uniwersyteckiej UŚ" pisałem już nieraz, że wielodziedzinowe rejestry bibliograficzne Instytutu Informacji Naukowej w Filadelfii (Institute for Scientific Information, ISI), a przede wszystkim Science Citation Index Expanded (SCI Ex), dostępny w sieci Web of Science, są uznanym w świecie źródłem wiadomości o różnych aspektach współczesnej nauki. W SCI Ex uwzględniona jest najszersza pula renomowanych czasopism międzynarodowych dla nauk przyrodniczych i technicznych (około 5600, w tym 34 z Polski), co daje rocznie zbór blisko miliona zarejestrowanych artykułów. Baza obejmuje prace od 1996 r., jest uaktualniana cotygodniowo(!), a bardzo użyteczną nowością jest możliwość porządkowowania zbiorów wyszukanych artykułów według aktualnej liczby uzyskanych cytowań. Umożliwia to łatwą identyfikację prac odnoszących sukcesy w rosnącej konkurencji "w zauważaniu" przez innych w światowej społeczności naukowej (competition for attention; G. Franck, Science 286, 1999).

Poniżej przedstawiam wyniki takiego przeszukania SCI Ex dla Uniwersytetu Śląskiego, ale po raz pierwszy na tle podobnych osiągnięć krajowych i światowych. W tabeli przedstawiono 15 prac sklasyfikowanych na podstawie liczby cytowań, ale bez samocytowań "wewnętrznych" (powołań przez samych autorów z UŚ, ale już nie przez innych współautorów w przypadku prac zbiorowych). Nie wzięto pod uwagę publikacji byłych pracowników UŚ - genetyka A. Kiliana oraz chemika R. Grzybka, które uzyskały po 15 cytowań.

Fizycy znów górą

Najłatwiej być cytowanym w tych działach nauk przyrodniczych, które są najszerzej reprezentowane w SCI, a więc w chemii, fizyce i - częściowo - w biologii (biochemia, genetyka, itd.). W porównaniu z poprzednimi "listami przebojów" UŚ, podsumowującymi dłuższe interwały czasowe ("GU" nr 7-8/98 i 1/99), stwierdzić wypada nieco mniejszą dominację Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii (WMFCh), dzięki obecności dwóch prac Instytutu Fizyki i Chemii Metali Wydziału Techniki (autorzy: J. Kansy, L. Pająk) oraz jednego artykułu z afiliacją do Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska (J. Małuszyńska). Tradycyjnie już przeważa dorobek Instytutu Fizyki, stanowiący 2/3 skasyfikowanych publikacji. Dlatego też prezentowaną listę komentuje poniżej prof. Józef Zioło, wieloletni dziekan WMFCh.

Symptomatyczny jest znaczący udział mniej utytułowanych badaczy - poczynając od mgr Jacka Holeczka. Dowodzi to, że młodsza część kadry UŚ dobrze potrafi się znaleźć w głównych nurtach nauki światowej. Wyraźnym liderem jest dr Krzysztof Szot dzięki współpracy z Centrum Badawczym KFA-Jülich-GMBH. Większe szanse na przebój światowy ma jednak wydana zaledwie 1,5 roku temu wspólna publikacja profesora Marka Jeżabka i Y. Sumino (Uniwersytet w Karlsruhe) - a więc jest praca dopiero rozpoczynająca swoja karierę. Prof. Jeżabek zasilił niedawno naszą uczelnię, przechodząc z krakowskiego Instytutu Fizyki Jądrowej. Wśród chemików przoduje tym razem dr Jarosław Polański. Oczywiście, obecne są też uznane firmy z poprzednich rankingów: profesorowie S. Kucharski (tym razem w przeważnie krajowym otoczeniu), J. Dec i J. Hańderek.

Tylko dwie prace są wyłączną zasługą pracowników z UŚ, ale tym bardziej należy docenić autorskie osiągnięcie dra Jerzego Kansego. Potwierdza się ponownie reguła, że dobre efekty przynosi współpraca w coraz większych zespołach międzynarodowych. I tak np. praca z udziałem dra Jana Kisiela to efekt kooperacji 86 uczonych z 20 ośrodków, głównie z RFN, USA i Francji, ale przebojowe prace z fizyki zasilone polską myślą (patrz niżej) przynosi współpraca ponad 200 badaczy z 60 ośrodków.

What's hot in Research?

W cyklu pod tym tytułem ISI prezentuje co tydzień na swojej stronie internetowej (www.isinet.com) "gorące" publikacje z chemii, fizyki, biologii i medycyny. Jak już wspomniałem, podobne, choć tylko przybliżone dane w SCI Ex można uzyskać i dla polskich instytucji - ograniczenie stanowi bowiem liczba 500 dla zbioru rangowanych publikacji. Nie można w ten sposób poznać np. najbardziej znane prace polskie, gdyż jest ich w SCI Ex już 10 tysięcy rocznie. A zatem, jak prezentują się górnośląskie przeboje z fizyki w krajowym i międzynarodowym towarzystwie?

Okazuje się, że są publikacje z polskim udziałem (głównie z placówek krakowskich - Uniwersytetu Jagiellońskiego i Instytutu Fizyki Jądrowej, oraz z Uniwersytetu Warszawskiego), które od 1997 roku przekroczyły 100 cytowań. Takich prac znalazłem w sumie 7, ale te rekordy cytowań mogą w dużej mierze wynikać z samocytowań w obrębie odpowiednio licznej i produktywnej (po 10 i więcej prac rocznie) kooperatywy badaczy (citation cartels w terminologii G. Francka). Precyzyjne określenie rzeczywistego efektu "zewnętrznego" dla takich prac wymagałoby napisania programu komputerowego.

Podchodząc bezkrytycznie do tych zespołowych molochów, praca współautorstwa dra Szota wciąż mieści się przypuszczalnie w pierwszej dwudziestce najbardziej znanych publikacji z fizyki z 1997 r., a publikacja profesora Jeżabka - nawet w pierwszej dziesiątce za 1998 r. Gdy zestaw artykułów zawęzimy do tych z zespołem autorskim mniejszym niż 10 osób, to publikacje z UŚ mogą awansować nawet do "strefy medalowej". A więc jest się czym chwalić!

Z zestawień ISI z kolei wynika, że artykuły naprawdę "gorące" w fizyce osiągają natychmiast co najmniej 25 cytowań w interwale dwumiesięcznym, a więc około 150 cytowań rocznie. Tak wysoko zawieszona jest poprzeczka dla liderów z Instytutu Fizyki. Przy okazji odkryłem, że w superhicie światowej fizyki z ostatnich miesięcy (trzykrotnie odnotowywanym ostatnio przez ISI) ma swój wkład dr hab. Danuta Kiełczewska z Instytutu Fizyki Eksperymentalnej UW. Artykuł 121 fizyków pod kierunkiem Y. Fukudy z 23 ośrodków w Japonii, USA, Korei Południowej i Polski, pt. "Evidence for oscillation of atmospheric neutrinos" (Physical Review Letters 81, 1998, 1562-1567), uzyskał w ciągu 21 miesięcy aż 351 cytowań.

KOMENTUJE
PROFESOR DR HAB. JÓZEF ZIOŁO:

Mimo, że zdecydowana większość prac dotyczy fizyki to o ich treści mogę domyślać się tylko na podstawie tytułów i autorów, których znam i wiem czym się zajmują. Ale nawet przy tych ograniczeniach pewne wnioski można na podstawie tych danych wyciągnąć. Otóż prawie wszystkie prace, których autorami są pracownicy Instytutu Fizyki powstały w rezultacie współpracy międzynarodowej i zrealizowane zostały w ośrodkach zagranicznych. Jedna trzecia wszystkich prac, które znalazły się w tabeli, to prace z zakresu fizyki cząstek elementarnych i fizyki jądrowej. Pozostałe to prace z fizyki ciała stałego, fizyki molekularnej, biologii i chemii. Na pierwszym miejscu znalazła się praca z fizyki ciała stałego, która może mieć znaczenie w najnowszej technologii materiałów znajdujących zastosowanie w elektronice. Prawie jedna trzecia z wymienionych w tabeli prac jest efektem obliczeń komputerowych. Poza jedną, prace są wieloautorskie. Niefizyków szokować może ilość autorów prac eksperymentalnych z zakresu fizyki cząstek elementarnych i jądrowej. Wymienienie kilkudziesięciu autorów oraz ich afiliacje może być objętościowo porównywalne z tekstem merytorycznym pracy. Patrząc na tabelę można zauważyć, reprezentowane są w niej wszystkie specjalności fizyki. Każda dobrze napisana i zawierająca istotne rezultaty praca może liczyć na ilości cytowań na poziomie kilku rocznie. Ważnym elementem jest też promocja wyników, która odbywa się na międzynarodowych konferencjach.

Pan Profesor Racki zapoznał mnie też z listą "polskich przebojów". Nie trzeba być fizykiem żeby zauważyć, że cytowane prace są zrealizowane w ramach dużych międzynarodowych projektów, w których również uczestniczą Polacy. Przytaczane prace dotyczą eksperymentów związanych z ostatnimi odkryciami w zakresie cząstek elementarnych. Ostatnie hity światowe to też głównie fizyka cząstek elementarnych oraz teoria pola, astronomia (powierzchnia Marsa) i fizyka kosmosu. Wśród tych hitów uwagę zwracają prace dotyczące neutrin. Ma to związek z odkryciami masy neutrina. W tej dziedzinie mamy świetnych specjalistów liczących się w świecie. Podsumowując można stwierdzić, że w dyscyplinach takich jak fizyka współpraca naukowa jest podstawą uzyskania liczących się wyników. Uniwersytet na szczęście jest (nie tylko) w Europie już od dawna.

<NAJCZĘŚCIEJ CYTOWANE ARTYKUŁY PRACOWNIKÓW UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO Z LAT 1996 - 1999

Lp.*	Autor(rzy) z UŚ (i tylko pierwsi współautorzy zewnętrzni w dużym zespole badawczym)	Jednostka macierzysta na UŚ	Tytuł artykułu	Czasopismo rok (miesiąc,nr tomu,strony)	Średnia cytowań / rok	Liczba cytowań (+ samo- cytowania)
1.	GORYLL M., VESCAN L., SCHMIDT K., MESTERS S., LUTH H.,SZOT K.	Zakład Fizyki Doswiadczalnej WMFiCH	Size distribution of Ge islands grown on Si(001)	Applied Physics Letters 1997(VII).7.410 - 412	12,4	33
2.	JEŻABEK M., SUMINO Y.	Zakład Teorii Pola i Cząstek Elementarnych WMFiCH	Neutrino mixing and see - saw mechanism	Physics Letters B 1998 (XI), 440, 327 - 331	18,0	27 (+ 1s)
3.	KANSY J.	Zakład Efektu Mössbauera i Anichilacji Pozytonów WT	Microcomputer program for analysis of positron annihilation lifetime spectra	Nuclear Instruments & Methods in Physics Research A 1996 (V), 374, 235 - 244	5,8	23 (+ 6s)
4.	SCHEID O.M., AFSAR K., JAKOVLEVA L., MAŁUSZYŃSKA J., PASZKOWSKI J.	Katedra Anatomii i Cytologii Roślin WBiOŚ	A change of ploidy can modify epigenetic silencing	Proceeding of the National Academy of Sciences of the United States of America1996 (VII), 93, 7114 -7119, 3394	5,7	22
5.	ARBUZOV A., BIGI M., BURKHARDT H., oraz 19 innych, w tym CZYŻ H.	Zakład Teorii Pola i Cząstek Elementarnych WMFiCH	The present theoretical error on the Bhabha scattering cross section in the luminometry region at LEP	Physics Letters B 1996 (VIII), 383, 238 - 242	4,0	15 (+ 1s)
6.	BRÓDKA A., ZERDA T.W.	Zakład Fizyki Molekularnej WMfiCH	Properties of liquid acetone in silica pores: molecular dynamics symulation	Journal of Chemical Physics 1996 (IV), 104, 6319 - 6326	3,7	15
7.	ADOMEIT J., AMSLER C., ARMSTRONG D.S., oraz 83 innych, w tym KISIEL J.	Zakład Fizyki Jądrowej i Jej Zastosowań WMFiCH	Evidence for two isospin zero J(PC)=2(-+) mesons at 1645 and 1875 MeV	Zeitschrift für Physic C - Particles and Fields 1996 (VI), Vol 71, 227 - 238	3,6	14 (+ 6s)
8.	CHULKOV L.V., AUMANN T., ALEKSANDROV D., oraz 43 innych, w tym HOLECZEK J.	Zakład Fizyki Jądrowej i Jej Zastosowań WMFiCH	Large spin alignment of the unbound 5He fragment after fragmentation of 240 MeV/nucleon 6He	Physical Review Letters 1997 (VII), 79, 201 - 204	4,6	13 (+ 3s)
9.	ANZALI S., BARNICKEL G., KRUG M., SADOWSKI J., WAGENER M., GASTEIGER J., POLAŃSKI J.	Zakład Chemii Organicznej WMFiCH	The comparision of geometric and molecular surfaces ź neural networks: application to the analysis of corticosteroid - binding globulin activity of steroids	Journal of Computer - Aided Molecular Design1996 (XII), 10, 521 - 534	3,7	13 (+ 3s)
10.	ALEKSANDROV D., AUMANN T., AXELSON L., oraz 43 innych, w tym HOLECZEK J.	Zakład Fizyki Jądrowej i Jej Zastosowań WMFiCH	Invariant mass spectrum and alpha - n correlation function studied in the fragmentation of 6He on carbon target	Nuclear Physics A 1998 (IV), 633, 234 - 246	5,8	12 (+ 4s)
11.	JARZĘBSKI A.B., LORENC J., PAJĄK L.	Zakład Krystalografii i Badań Strukturalnych WT	Surface fractal characteristics silica aerogels	Langmuir1997 (III), 13, 1280 - 1285	3,8	12 (+ 3s)
12.	CORKER D.L., GLAZER A.M., DEC J., ROLEDER K., WHATMORE R.W.	Zakład Fizyki Doświadczalnej WMFiCH	A re - investigation of the crystal structure of the perovskite PbZrO3 X - ray and neutron diffraction	Acta Crystallographica Section B - Structural Science 1997 (II), 53, 135 - 142	3,1	10 (+ 4s)
13.	BENEDEK G., BOSCOLO I., RIEGE H., HAŃDEREK J.	Zakład Fizyki Doswiadczalnej WMFiCH	Electron emission from ferroelectric/antiferroelectric carhodes excited ź short high - voltage pulses	Journal of Applied Physics 1997 (II), 81, 1396 - 1403	3,1	10 (+ 2s)
14.	BUKOWSKI R., SADLEJ J., JEZIORSKI B., oraz 4 innych, w tym KUCHARSKI S.	Zakład Chemii Teoretycznej WMFiCH	Intermolecular potential of carbon dioxide dimer from symmetry - adapted perturbation theory	Journal of Chemical Physics 1999 (II), 110, 3785 - 3803	8,8	9
15.	KULA J., CZERNIK T., ŁUCZKA J.	Zakład Fizyki Teoretycznej WMFiCH	Transport generated by dichotomus fluctuations	Physical Letters A 1996 (V), 214, 14 - 20	2,3	9 (+ 6s)

^*  Przy jednakowej ilości cytowań wyżej sklasyfikowano publikacje wydane później, a w następnej kolejności     uwzględniano większą srednią cytowań na rok

WMFiCH - Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii
WT - Wydział Techniki
WBiOŚ - Wydział Biologii i Ochrony Środowiska