Sprawozdanie

Sprawozdanie

W dniach 4–5 listopada 2010 roku na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego odbyło się kolokwium naukowe pod honorowym patronatem JM Rektora Uniwersytetu Śląskiego prof. zw. dra hab. Wiesława Banysia pt. Transdyscyplinarność badań nad komunikacją medialną. Organizatorem konferencji był Instytut Języka Polskiego UŚ. Wzięli w niej udział pracownicy Wydziału Filologicznego, Wydziału Nauk Społecznych, Wydziału Psychologii i Pedagogiki, Wydziału Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego oraz Rektor Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, a także grono studentów. Obrady otworzyła pomysłodawczyni prof. dr hab. Małgorzata Kita, odczytując list Rektora UŚ. Zaproszonych gości przywitał również dr hab. Rafał Molencki, dziekan Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego.

Jako pierwszy wystąpił prof. zw. dr hab. Marian Oslislo. W referacie pt. Transgressio. Od obrazu statycznego do obrazu dynamicznego przedstawił on najnowsze tendencje w sztuce. Zauważył, że współcześni artyści coraz chętniej łączą różne media (obraz, słowo, dźwięk), dzięki czemu powstaje obraz dynamiczny.

Kolejny referent, prof. zw. dr hab. Tadeusz Miczka, w wystąpieniu pt. Komunikacja medialna w świetle współczesnych idei wielości, zwrócił uwagę, że współcześni badacze otwierają się na nowe dyscypliny. Profesor zastanawiał się również nad tym, czy interdyscyplinarne podejście do nauki może łamać granice między niezwiązanymi ze sobą dziedzinami wiedzy.

Prof. dr hab. Bożena Witosz w trzecim z kolei wystąpieniu, O potrzebie stylistyki multimedialnej, podkreśliła dokonujące się we współczesnym dyskursie odejście od werbocentryzmu. Wyraziła potrzebę redefinicji pojęcia tekstu oraz zauważyła, że tekst coraz częściej składa się z elementów dźwiękowych i graficznych. Jako przykład badaczka podała prezentację multimedialną.

W referacie pt. Teorie mediów w nauce o komunikowaniu prof. UŚ dr hab. Stanisław Michalczyk podkreślił, że teorie wypracowane przez medioznawstwo mają charakter interdyscyplinarny i odznaczają się różnym stopniem spójności. Profesor wymienił dziesięć teorii wykorzystywanych w badaniach nad mediami, szczegółowiej omawiając kilka z nich.

Prof. dr hab. Krystyna Doktorowicz wygłosiła referat Medioznawstwo jako przedmiot badań w zakresie nauki o polityce. Zwróciła w nim uwagę na częste użycie terminu „medioznawstwo”, uważając, że jest to ryzykowne. Badaniem mediów zajmują się bowiem specjaliści z różnych dziedzin, głównie humanistycznych, którzy analizują je przez pryzmat swojej dyscypliny.

Prof. UŚ dr hab. Zbigniew Oniszczuk w referacie Główne obszary badawcze współczesnej niemieckiej nauki o komunikowaniu przedstawił współczesne oblicze badań nad mediami w niemieckiej nauce, podkreślając istnienie Medienwissenschaft jako odrębnej dziedziny wiedzy. Badacz analizie poddał dwa niemieckie czasopisma poświęcone wyłącznie tej tematyce.

Kolejny referat, autorstwa prof. dr hab. Urszuli Żydek-Bednarczuk, zatytułowany Hipertekst w perspektywie lingwistycznej, komunikacyjnej i kulturowej, poruszał temat pojęcia hipertekstu, za którego przykład autorka uznała stronę www. Na podstawie analizy strony internetowej, autorka pokazała różnice między tekstem tradycyjnym a tzw. e-tekstem.

Ostatni referat, Przestrzeń wirtualna w procesie komunikacji młodzieży – ujęcie socjopedagogiczne, z powodu nieobecności autora, prof. zw. dra hab. Stanisława Juszczyka, został streszczony do dwóch postawionych przez autora tez. Pierwsza głosiła, że komunikacja w świecie wirtualnym pomaga nieśmiałej młodzieży, a druga zwracała na negatywne skutki takiej komunikacji (uzależnienia on Internetu).

Po wystąpieniach referentów odbyła się dyskusja, poruszająca tematykę wygłoszonych referatów. Najwięcej uwagi poświęcono pojęciu hipertekstu. Kilkoro dyskutantów nie zgodziło się z nadmiernym – ich zdaniem – rozszerzeniem kategorii tekstu, a także z niepotrzebnym rozróżnieniem tekstu i e-tekstu. Niemal zgodnie stwierdzono, że istnieje potrzeba stworzenia osobnej dziedziny wiedzy zajmującej się wyłącznie mediami. Pojawił się również postulat stworzenia słownika transdyscyplinarnych pojęć, który mógłby w dużej mierze ułatwić badanie mediów.

Drugi dzień obrad rozpoczął dr Krzysztof Łęcki referatem pt. Co można zrobić z człowieka? Co można zrobić z człowiekiem? – kilka uwag socjologa o wizerunku medialnym. Autor podkreślił, że w przypadku kreowania wizerunku danej osoby, np. polityka, ważną rolę pełni zaufanie do specjalisty od wizerunku. Dr Łęcki przedstawił także założenia młodej dziedziny socjologii, tzw. etnometodologii.

Problemem wizerunku zajął się również kolejny referent, prof. dr hab. Dariusz Rott. Streścił on swój artykuł pt. Badania strategii autoprezentacyjnych we współczesnym polskim reportażu podróżniczym (na przykładzie Wojciecha Cejrowskiego). Badając twórczość Cejrowskiego, profesor doszedł do wniosku, że bardzo dużą rolę w reportażach podróżniczych tego autora pełni autokreacja wizerunku. Wyróżnił on pięć ról, które pełni Cejrowski w swoich książkach, dokładniej omawiając jedną z nich – rolę przewodnika.

Kolejne wystąpienie również dotyczyło wizerunku pisarza, tym razem jednak kreowanego przez innych. Dr Beata Nowacka w referacie Pisarz w świecie mediów broniła wizerunku Ryszarda Kapuścińskiego, który został mocno nadszarpnięty przez biografię pisarza autorstwa Domosławskiego. Podkreśliła siłę promocji medialnej, a także wskazała błędy Domosławskiego w doborze źródeł.

Następnie dr Ewa Bogdanowska-Jakubowska wygłosiła referat Strategie tworzenia wizerunku własnego w dyskursie politycznym. Swoje rozważania oparła na analizie wizerunku politycznego Janusza Palikota. Autorka wzięła pod uwagę zarówno wypowiedzi posła w mediach, jak i jego wpisy na autorskim blogu.

Kolejna referentka, dr Ewa Biłas-Pleszak, również zajęła się wizerunkiem w sieci. W referacie pt. Pomiędzy autoprezentacją a autokreacją – sposoby (za)istnienia w Sieci, autorka zwróciła uwagę na możliwości wypromowania się, jakie daje Internet. Analizie poddała dwie strony internetowe agencji artystycznych SongStudio oraz Agencji Face.

Kolejnym wystąpieniem był referat prof. zw. dra hab. Jerzego Mikułowskiego Pomorskiego pt. Muzeum – charakterystyka i ewolucja medium. Autor w ciekawy sposób ujął rolę muzeum w kulturze, uznając je za swoiste medium. Muzeum jako zjawisko kulturowe jest – według autora – medium, które zaświadcza o wielu pasjach i ludzkich przeżyciach.

Problem negacji podjęli prof. UŚ dr hab. Andrzej Łyda i dr Krystyna Warchał w referacie pt. Po co komu negacja? Ideologiczne aspekty negacji w wiadomościach telewizyjnych. Autorzy przytoczyli definicje negacji w ujęciu kognitywnym, językoznawczym i logicznym. Przedstawili także wyniki badań nad częstotliwością występowania negacji.

Dr Marcin Zabawa w wystąpieniu pt. Przemiany współczesnej polszczyzny w mediach elektronicznych: internacjonalizacja znaczeń polskich wyrazów (na przykładzie tekstów zaczerpniętych z sieci Internet) uznał Internet za miejsce najlepiej obrazujące zmiany w języku potocznym, charakteryzując język blogów internetowych.

Kolejny referent, dr hab. Artur Rejter, w wystąpieniu pt. Komunikacja medialna w perspektywie historycznojęzykowej wskazał na dużą liczbę prac z ostatnich dwudziestu lat podejmujących w filologii temat komunikacji medialnej. Wśród nich wymienił i krótko scharakteryzował m.in. prace I. Kamińskiej-Szmaj, O. Wolińskiej, B. Witosz, I. Loewe, a także swoją własną.

Następnie dr hab. Iwona Loewe w wystąpieniu pt. Globalizacja kulturowa a język mediów wyjaśniła znaczenie pojęć globalizacja kulturowa i glokalizacja. Autorka przedstawiła propozycję współczesnego językoznawcy w zakresie kierunków i metod badań mediów.

Ostatnia prelegentka, prof. dr hab. Małgorzata Kita, w referacie pt. Czy istnieje medialna odmiana językowa? wyjaśniła, czym jest odmiana językowa i wymieniła przestrzenie, w których odmiany te się różnią. Wyróżniła trzy typy przemian, którym podlega język mediów: jakościową, ilościową i statystyczną oraz scharakteryzowała nową odmianę polszczyzny.

Kolokwium naukowe zakończyła dyskusja. Najwięcej uwagi poświęcono referatom dotyczącym muzeów oraz biografii Kapuścińskiego, które uznano za nadzwyczaj ciekawe. Kilkoro dyskutantów zastanawiało się, czy wizerunek Kapuścińskiego został rzeczywiście nadszarpnięty. Dyskutowano również o problemie autoprezentacji, zwracając uwagę na jej celowość. Słuchaczy zainteresowała też kwestia negacji, w szczególności jej występowanie na gruncie języka polskiego.

W ramach konferencji, pierwszego dnia po obradach, odbył się panel dyskusyjny pt. Tożsamość i kondycja dziennikarza we współczesnym świecie. Wydarzeniu poświęcamy kilka dodatkowych akapitów.

Zaproszonych gości przywitał prof. UŚ dr. hab. Jacek Warchala, który przedstawił dziennikarzy biorących udział w dyskusji (Jana Ordyńskiego, Jacka Karnowskiego, Jarosława Gibasa i Jacka Filusa).

Spotkanie rozpoczął główny prowadzący red. Jacek Skorus, który wygłosił myśl przewodnią. Zwrócił uwagę na problem kryzysu w dziennikarstwie, wymieniając jako jego źródło przyczyny techniczne, polityczne, komercjalizacyjne i ekonomiczne, a także nieodpowiednie wykształcenie młodych dziennikarzy. Kryzys mediów publicznych sprawia, że życie publiczne jest uboższe.

Jan Ordyński z kolei wskazał na polaryzację polityczną mediów, zapoczątkowaną przez tzw. „aferę Rywina”, jako na główną przyczynę kryzysu. Po wyborach prezydenckich w 2005 roku rozbite zostały kolektywy dziennikarskie, których nie da się szybko reaktywować. Ordyński również zwrócił uwagę na sposób kształcenia adeptów dziennikarstwa, wskazując na dużą rolę talentu (przykładem utalentowanego dziennikarza bez wykształcenia jest, według Ordyńskiego, Jerzy Urban). Red. Skorus dodał, że we współczesnym dziennikarstwie zatraciła się relacja mistrz-uczeń. Według niego, młodzi dziennikarze coraz częściej podejmują się zadań, do których nie są odpowiednio przygotowani. Następnie głos zabrał red. Karnowski, który zauważył, że kiedyś dziennikarstwem zajmowali się ludzie prości, którzy decydowali się na ten zawód, by poszukiwać prawdy. Współcześnie natomiast wytworzył się swoisty świat medialnych celebrytów – dziennikarz należy do wyższej klasy. Według Karnowskiego, polskie media zaczęły się rozwijać po 2005 roku. Zwrócił również uwagę na problem mediów komercyjnych, które coraz częściej skupiają się na dostarczaniu widzom rozrywki, pomijając publicystykę. Redaktor przyznał również, że jest zafascynowany zjawiskiem tabloidów. Według niego, tabloidy są pewną sztuką dziennikarstwa i coraz częściej można zauważyć elementy tabloidyzacji w poważnych mediach.

Następnie do dyskusji włączył się prof. dr hab. Jacek Warchala, który zadał pytanie dotyczące stopnia, w jakim dziennikarz czuje się wolny w dzisiejszym społeczeństwie medialnym i stwierdził, że dziennikarze coraz częściej są „głosem” innych ludzi. W odpowiedzi na pytanie przedmówcy, Jacek Karnowski zauważył, że społeczeństwo staje się przemęczone rozrywką i poszukuje ambitnych wypowiedzi, co potwierdza wzrost słuchalności niekomercyjnych stacji radiowych.

Redaktor Filus wprowadził do rozmowy temat programów publicystycznych o zasięgu międzynarodowym, podkreślając, że nie są one popularne tylko dlatego, że były pomijane przez stacje telewizyjne i radiowe. Na inny problem wskazali Ordyński i Karnowski, którzy zauważyli, że spada czytelnictwo poważnych tygodników opinii, a także czytelnictwo prasy w ogóle.

Do problemu tabloidyzacji powrócił Gibas, prezentując tym razem problem z nieco innej strony. Winą za kryzys obarczył dziennikarzy, dla których pogoń za sensacją jest wzorem do naśladowania, a także czytelników, którzy poszukują prostej rozrywki.

Z tymi zarzutami nie zgodziła się przedstawicielka audytorium, dr Biłas-Pleszak, która wskazała na istnienie grupy ambitnych czytelników i podkreśliła, że publiki nie należy marginalizować. Zapytała też, czy istnieje w dziennikarzach poczucie misji czy tylko żądza pieniądza. Red. Skorus odpowiedział, że każdy z nich ma poczucie misji, jednak komercjalizacja mediów publicznych nie zawsze na to pozwala. Z tą wypowiedzią zgodził się redaktor Ordyński, który wskazał katastrofę w Smoleńsku jako wydarzenie odpolityczniające media. Przytoczył też przykład dawnych mediów, w których wiadomości pojawiały się raz dziennie i tylko to, co się w nich znajdowało, było uważane za istotne i prawdziwe. Karnowski poruszył natomiast problem kondycji polskiej inteligencji, która zamienia się w rodzaj hermetycznej grupy klasy średniej. Podkreślił też, że wraz ze zmianą odbiorcy zmienili się dziennikarze. Ponadto redaktorzy Skorus i Karnowski zwrócili uwagę na panujące w mediach tendencje do kompresowania wiadomości oraz zanik gatunku, jakim jest debata medialna. Przytoczyli także wyniki badań, które tłumaczą wybór kierunku, w którym podążają dzisiejsze media.

Karnowski postulował przeprowadzenie reformy mediów oraz utworzenie korporacji mediów publicznych, co – jego zdaniem – zmniejszyłoby koszty logistyczne. Podkreślił także ogromną rolę mediów w edukacji. W ostatniej części panelu redaktorzy wyrazili potrzebę edukacji medialnej, wskazali na związek mediów z biznesem oraz wyjaśnili pojęcie misji, która ich zdaniem, polega na poszukiwaniu odpowiedzi na podstawowe pytania.

Spotkanie podsumował i zakończył red. Jacek Skorus, zachęcając audytorium do częstszego korzystania z mediów publicznych, nie tylko zaś komercyjnych.

Anna Cieśla, Agnieszka Nocuń