W roku akademickim 1994/1995 rozpoczęła się trzecia dekada rozwoju Instytutu - okres dynamicznego awansu kadry naukowej oraz ewolucji systemu kształcenia studentów. Początkowo, gdy kilka osób odeszło na emeryturę, koniecznością stało się szybkie uzupełnienie zespołu samodzielnych pracowników naukowych, by mogły zostać utrzymane uprawnienia do prowadzenia na Wydziale Filologicznym studiów magisterskich bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Interdyscyplinarność badań bibliologicznych dawała szansę pozyskania do Katowic profesorów i doktorów habilitowanych, którzy byli gotowi poszerzyć swój warsztat, uwzględniając w dalszej pracy badawczej nowe bibliotekoznawcze aspekty. Rozwinięto także współpracę z profesorami innych kierunków Wydziału, co znacznie wzbogaciło zakres dydaktyki akademickiej i zostało bardzo dobrze przyjęte przez studentów.

Ogromne znaczenie miała życzliwość JM Rektora UŚ prof. dr. hab. Mieczysława Pazdana, a potem jego następców - prof. dr. hab. Tadeusza Sławka i prof. dr. hab. Janusza Janeczka oraz Dziekanów Wydziału Filologicznego - prof. dr. hab. Tadeusza Miczki, prof. dr. hab. Tadeusza Sławka, prof. dr. hab. Wiesława Banysia, a także obecnego dziekana prof. UŚ dr. hab. Piotra Wilczka, ich zaufanie dla wysiłków dyrekcji Instytutu i całego zespołu.

Instytut pozyskał nowe etaty i już w październiku 1994 r. ponownie dysponował odpowiednią kadrą, a nawet w 1996 r. zaistniały okoliczności umożliwiające wystąpienie o rozszerzenie uprawnień Rady Wydziału Filologicznego do nadawania stopnia doktora z dziedziny bibliologii. Zespół wzbogacili swoją obecnością prof. dr hab. Danuta Sieradzka, prof. UŚ dr hab. Leonard Ogierman, a nieco później prof. zw. dr hab. Stanisław Grzeszczuk; w ciągu 5 lat pracowała w charakterze profesora kontraktowego Irina Marszak-Szajkiewicz, specjalizująca się w problematyce informacji naukowej, uczona z Rosyjskiej Akademii Nauk i Moskiewskiego Uniwersytetu im. Łomonosowa. Powinności dyrektora Instytutu pełniła w tym czasie prof. dr hab. Irena Socha, a obowiązki wicedyrektora ds. dydaktycznych dr hab. Tadeusz Aleksandrowicz, a następnie, od 1996 r. prof. dr hab. Elżbieta Gondek. Bolesnym doświadczeniem była dla Instytutu choroba i śmierć w nieodległym czasie czynnych wówczas zawodowo i w pełni sił profesorów Jerzego Ratajewskiego i Stanisława Grzeszczuka, a później emerytowanego docenta Henryka Sawoniaka. Osłabiło to zespół, lecz wówczas gotowość podjęcia pracy - wprowadzenia nowych zagadnień badawczych i dydaktycznych wyrazili: prof. dr hab. Marian Huczek, specjalista z zakresu organizacji i zarządzania oraz ekonomii (1998 r.) i przez kilka lat prof. UJ dr hab. Wiesław Babik (na drugim etacie), specjalizujący się w problematyce języków informacyjno-wyszukiwawczych. Niebawem nastąpiły też kolejne awanse naukowe, habilitację otrzymał prof. UŚ dr hab. Edward Różycki. Łącznie pracownicy Instytutu uzyskali w tej dekadzie 4 stanowiska profesorów zwyczajnych, 8 tytułów profesora, 6 habilitacji. Obecnie zespół liczy 29 pracowników naukowo-dydaktycznych, w tym 6 profesorów tytularnych, 2 doktorów habilitowanych (dwie następne habilitacje oczekują na zatwierdzenie po kolokwium, w druku są 4 kolejne książki zamierzone jako habilitacyjne) oraz 21 adiunktów ze stopniem doktora.

Stopień doktora z dziedziny bibliologii nadano w Katowicach 28 osobom; 27 przewodów (w tym 15 już pomyślnie zakończonych) otwarto dla pracowników spoza IBIN, z innych instytucji i ośrodków akademickich (Akademia Pedagogiczna w Krakowie, Uniwersytet Jagielloński, AWF w Krakowie), a także z bibliotek regionu (Biblioteka Śląska, Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego, biblioteki publiczne, szkolne), co przyczyniło się do doskonalenia ich kadry. Wcześniej, gdy Instytut i Rada Wydziału Filologicznego UŚ nie miały uprawnień doktoryzowania z zakresu bibliologii, stopień doktora na Uniwersytetach we Wrocławiu i Łodzi, a także na Uniwersytecie Śląskim z dziedziny literaturoznawstwa i historii uzyskało 11 osób. Spośród 32 doktoratów bibliologicznych, których promotorami byli profesorowie IBIN (4 nadane w innych uczelniach), większość poświęcono dziejom książki, bibliotek i publiczności czytającej; współczesnych zagadnień informacji naukowej, bibliografii i bibliotekarstwa dotyczyło 13 dysertacji (40,6%).

W 1995 r. rozpoczęto nowelizację programu nauczania studentów, dokonała się zasadnicza zmiana koncepcji kształcenia, powiązanego wcześniej ściśle z literaturoznawstwem i humanistycznym profilem Wydziału. Wprowadzono rozszerzony program z zakresu informacji naukowej, problematyki zautomatyzowanych, z zastosowaniem komputerów, technik pracy bibliotecznej, zagadnień zarządzania bibliotekami jako instytucjami non profit i marketingu. Rozwinięto różnorodne specjalizacje, a zwłaszcza tematykę ochrony i konserwacji zbiorów bibliotecznych. Wymagało to nie tylko przygotowania nowych siatek i programów - tak skonstruowanych, aby umożliwić studentom wielokierunkowe i w znacznej mierze zindywidualizowane ich kształtowanie - konieczne było także uwzględnienie ECTS (European Credit Transfer System) oraz wdrożenie elektronicznego Uniwersyteckiego Systemu Obsługi Studiów (USOS). Istotne dla nowoczesnego kształcenia stało się, podobnie jak w innych najważniejszych ośrodkach akademickich w tym czasie, odpowiednie wyposażenie aparaturowe: zorganizowano najpierw jedną, a następnie kolejną Pracownię Komputerową oraz Pracownię Ochrony i Konserwacji Zbiorów; w każdej z nich prowadzi się systematyczną modernizację sprzętu. Obecnie kształcenie studentów w IBIN jest interdyscyplinarne, choć metodologicznie i źródłowo związane z informacją naukową, bibliotekoznawstwem i bibliologią. Harmonijnie i we właściwych proporcjach łączy zagadnienia ogólne i specjalne, ścisłe i technologiczne z humanistycznymi, interdyscyplinarne oraz z zakresu dyscyplin kierunkowych, przystosowując się do specyfiki rynku pracy, zainteresowań i oczekiwań studentów oraz do nowych tendencji rozwoju dyscyplin macierzystych. Przeprowadzona w IBIN w 2001 r. wizytacja Zespołu reprezentującego Uniwersytecką Komisję Akredytacyjną stała się podstawą przyznania kierunkowi bibliotekoznawstwa i informacji naukowo-technicznej w UŚ akredytacji na 5 lat.

Wizyta Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej (2001 r.)

Od czasu uzyskania w 1997 r. jedynego etatu bibliotekarza, prowadzi się działania mające na celu poprawę funkcjonowania Biblioteki Bibliologicznej, również jako doświadczalnego warsztatu dydaktycznego. Uczestniczą w nich także wolontariusze-studenci. Zakupione przez Instytut moduły elektronicznego bibliotecznego systemu SOWA służą już od kilku lat do praktycznych ćwiczeń w katalogowaniu. Tylko brak środków na licencje, dla co najmniej 12 dydaktycznych stanowisk komputerowych był przeszkodą do zainstalowania przez IBiIN systemu PROLIB, wdrożonego w bibliotekach naukowych i niektórych publicznych Górnego Śląska, w tym w bibliotekach Uniwersytetu Śląskiego. Dzięki najbogatszemu w Polsce spośród bibliotek akademickich zasobowi elektronicznych baz informacji bibliograficznej, dostępnych w Bibliotece Uniwersytetu Śląskiego, studenci mają możliwość uzyskania rozległej orientacji w zakresie zagadnień i źródeł współczesnej informacji naukowej. Absolwenci kierunku, obecnie noszącego nazwę informacja naukowa i bibliotekoznawstwo (w myśl ustawy z 2003 r.), jeśli tylko poświęcają odpowiednio dużo uwagi przekazywanym im treściom, mogą skutecznie pracować w każdej instytucji społeczeństwa informacyjnego.

W budynku przy pl. Sejmu Śląskiego nie ma jeszcze wielu atrybutów "nowoczesności", jak białe tablice, audytoryjne sale z nagłośnieniem, fotele z podręcznymi pulpitami, ale za to jest nowa sieć szybkiego Internetu oraz komputery dostępne w gabinetach i pracowniach. Stale bowiem trzeba jeszcze, wybierać między tym, co stanowi niezbędną podstawę współczesnej edukacji a tym, co należy do mniej istotnych, choć pożądanych rekwizytów dydaktycznego "postępu".

Problematyka badań naukowych prowadzonych w sześciu Zakładach IBIN (Bibliografii i Informacji Naukowej; Bibliotekoznawstwa i Marketingu Książki; Historii Książki i Bibliotek; Czytelnictwa; Książki i Piśmiennictwa dla Młodego Odbiorcy; Nauk Pomocniczych Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej) wydaje się jak na liczebnie niewielki zespół pracowników rozległa i różnorodna. Ustaliły się trzy główne pola badawcze.

Pracownicy i doktoranci Instytutu (2002 r.)

Największy zakres tematów i zagadnień łączy problematyka bibliologiczna - historia książki, drukarstwa, bibliotek i czytelnictwa od renesansu i baroku po XX w., zwłaszcza w środowiskach kulturalnych kręgu Radziwiłłów birżańskich i nieświeskich (M. Jarczykowa); zakonów żeńskich (J. Gwioździk); mieszczaństwa i inteligencji galicyjskiej, głównie krakowskiej i lwowskiej (E. Różycki, J. Reizes-Dzieduszycki); polskich mieszkańców Śląska Górnego i Cieszyńskiego w XIX i XX w. (K. Heska-Kwaśniewicz, E. Gondek, D. Sieradzka, I. Socha, M. Gwadera, A. Jarczyk, H. Langer, A. Tokarska,); opozycji politycznej w okresie PRL i stanu wojennego (K. Tałuć); mniejszości niemieckiej w województwie śląskim w okresie międzywojennym oraz współcześnie mniejszości polskiej w Niemczech, na Litwie i Białorusi (M. Kalczyńska, Z. Gębołyś). W tym obszarze są podejmowane zagadnienia edytorskie, prasoznawcze, badane są gatunki piśmienniczo-wydawnicze (książka i prasa drugiego obiegu; książka i czasopiśmiennictwo dla dzieci i młodzieży; książka literacka, dewocyjna, naukowa) oraz różne typy bibliotek (prywatne, zakonne, naukowe, pedagogiczne, szkolne, górskie). Pokłosiem tych prac są publikowane i przygotowywane do druku, a częściowo pozostające w kartotekach, bibliografie źródeł (druków radziwiłłowskich i monastycznych, druków śląskich XIX i początków XX w., książki i prasy dla dzieci i młodzieży XIX i XX w., prasy i książki harcerskiej, prasy polskiej w Niemczech, książki i prasy podziemnej w latach PRL).

Problematyka informacji naukowej oraz współczesnego bibliotekarstwa w Polsce i na świecie uwzględnia kwestie aktualne w międzynarodowych badaniach i zastosowaniu praktycznym: systemy biblioteczno-informacyjne bibliotek parlamentarnych krajów Unii Europejskiej (D. Pietruch-Reizes), systemy biblioteczno-informacyjne szkół wyższych (Z. Żmigrodzki, R. Frączek, T. Dębicka), organizacja szkolnych centrów informacji (A. Tokarska, A. Jarczyk, H. Langer); zagadnienia informetrii i bibliometrii - rozwój wybranych dyscyplin i zagadnień nauki w świetle międzynarodowych baz bibliograficznych (I. Marszakowa-Szajkiewicz, B. Stefaniak); nowoczesne technologie informacyjne, publikacje elektroniczne w bibliotekach i ośrodkach informacji (W. Babik, D. Pietruch-Reizes, J. Tomaszczyk, A. Pulikowski); teoria i metodyka bibliografii (E. Gondek, Z. Żmigrodzki, A. Bajor). Dla praktyki bibliotekarstwa współczesnego są istotne zagadnienia organizacji i zarządzania oraz marketingu w bibliotekach jako organizacjach usługowych typu non-profit w społeczeństwie informacyjnym (M. Huczek, S. Kubów, J. Kamińska, B. Żołędowska).

Problematyka badawcza ochrony i konserwacji zbiorów znajduje także zastosowanie w działaniach praktycznych: konserwatorska ocena zachowania starych i dawnych druków w zbiorach bibliotek polskich i zagranicznych - aspekty fizykochemiczne, biologiczne i bibliotekarskie (L. Ogierman, T. Maciąg); współczynnik kwasowości papieru jako element ochrony druków (E. Mrowiec); konserwacja zabytkowych zespołów bibliotecznych - biblioteki klasztoru oo. paulinów na Jasnej Górze i na Skałce w Krakowie (L. Ogierman, T. Maciąg); dzieje papiernictwa na Śląsku (E. Gondek), innowacje technologiczne w papiernictwie (E. Mrowiec).

Międzynarodowa konferencja naukowa "Kultura książki ziem wschodniego i południowego pogranicza Polski XVI-XX wiek. Paralele i różnice" (2002 r.)

Wysoki jest wskaźnik publikacji katowickich bibliotekoznawców. Od 1995 r. opublikowano 54 naukowe książki autorskie, 42 książki zbiorowe, 560 artykułów naukowych oraz 136 tekstów recenzyjnych, sprawozdawczych i publicystycznych. Tylko w ciągu 6 ostatnich lat wyniki badań były prezentowane na 29 konferencjach naukowych za granicą (udział 23 osób z 36 referatami) oraz na konferencjach krajowych (ponad 140 referatów). Pracownicy uzyskali w tym czasie 5 grantów Komitetu Badań Naukowych oraz dotację Ministerstwa Kultury w ramach projektu Socrates/Erasmus.

W IBIN realizuje się długofalowy projekt przygotowania nowych - aktualnych wobec rozwoju nauki oraz praktyki bibliotekarskiej i bibliograficznej - podręczników akademickich dla studentów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, użytkowanych także w innych ośrodkach akademickich oraz przez bibliotekarzy praktyków. Pod redakcją Z. Żmigrodzkiego i przy współudziale wielu innych osób dotychczas ukazały się w warszawskiej oficynie Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich dwa tytuły Bibliotekarstwo (1999, 2000) i Bibliografia (2001), a w przygotowaniu: Informacja naukowa oraz Teoria i metodologia bibliologii, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej.

Od 1983 r. Instytut redaguje wydawnictwo ciągłe - "Studia bibliologiczne" (łącznie opublikowano 15 tomów). W periodyku dominuje problematyka bibliologiczna z zakresu historii książki i bibliotek, lecz wyraźny dział stanowią teksty poświęcone zagadnieniom współczesnego bibliotekarstwa i informacji naukowej oraz ochrony i konserwacji zbiorów. "Nowa Biblioteka", czasopismo koła naukowego studentów, absolwentów oraz pracowników IBIN (od 1998 r.), przynosi artykuły poświęcone w większości zagadnieniom informacji naukowej, komunikacji społecznej i mediów. Instytut współwydaje ogólnopolski periodyk naukowy "Rocznik Historii Prasy Polskiej" pod egidą Polskiej Akademii Nauk (Oddział w Krakowie).

Pracownicy Instytutu współpracują z instytucjami i środowiskami naukowymi w kraju i za granicą: stały charakter ma obecność w pracach ABDOS (Arbeitgemeinschaft der Bibliotheken und Documentationsstellen der Ost-, Ostmittel- und Südosteuropaforschung) Wspólnoty Roboczej Bibliotekarzy i Dokumentalistów Europy Środkowej, Środkowo-Wschodniej i Południowo-Wschodniej) z siedzibą w Berlinie oraz uczestnictwo w konferencjach naukowych Uniwersytetu w Opawie, a także w pracach polsko-czesko-niemieckiej grupy twórców "Bibliografii Historii Śląska" w obrębie Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych z siedzibą w Uniwersytecie Wrocławskim. W ubiegłym roku przygotowano umowę o stałej współpracy naukowej i dydaktycznej z Rosyjską Wyższą Szkołą Kultury i Sztuki w Moskwie, w której istnieje jeden z najstarszych i największych w Rosji ośrodków kształcenia bibliotekarzy. Ponadto uczestniczono przez dłuższy okres czasu w pracach i konferencjach Centralnego Ośrodka Metodycznego Studiów Nauczycielskich MEN, Państwowej Komisji dla uzyskania stopnia bibliotekarza dyplomowanego, w Radach Naukowych Biblioteki Śląskiej i Książnicy Cieszyńskiej, a doraźnie w działaniach Komisji ds. Ratowania Zbiorów Bibliotecznych po Powodzi, powołanej przez Bibliotekę Narodową i Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, w pracach Forum ds. Społeczeństwa Informacyjnego - ciała doradczego Prezesa Rady Ministrów.

Pracownicy Instytutu są członkami ogólnopolskich i regionalnych oraz międzynarodowych organizacji, stowarzyszeń i instytucji naukowych (New York Academy of Sciences, Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego, Polskiego Towarzystwa Informacji Naukowej, Komisji Prasoznawczej PAN Oddział w Krakowie, Komisji Historycznoliterackiej PAN Oddział w Katowicach, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Polskiego Towarzystwa Chemicznego, Komisji Bibliologii i Bibliotekoznawstwa Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego), członkami jury Nagrody Naukowej SBP im. A. Łysakowskiego. Pełnią również funkcje w komitetach redakcyjnych i radach programowych czasopism ogólnopolskich ("Roczniki Biblioteczne"; "Przegląd Biblioteczny", "Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej", "Rocznik Historii Prasy Polskiej", "Śląskie Miscellanea", "Ekonomia i Humanistyka", "Finanse - Zarządzanie - Inżynieria" oraz serii "Nauka - Dydaktyka - Praktyka" firmowanej przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich w Warszawie).

Rocznice skłaniają nie tylko do satysfakcjonujących podsumowań, ale i do uświadomienia sobie istniejących jeszcze braków i potrzeb, które powinny stać się inspiracją do dalszego wysiłku. Wydaje się jednak, że to, co jest najistotniejszą podstawą i gwarancją pomyślnej przyszłości - młoda dynamicznie rozwijająca się kadra naukowa, pozwala przyszłości tej oczekiwać z obiecującą nadzieją.

Elżbieta Rondek
Irena Socha