Prof. Piotr P. Barczyk – pedagog, historyk wychowania – urodził się 4 lipca 1945 roku w Bytomiu. Jego praca pedagogiczna była świadomym wyborem życiowym od czasu, kiedy jako absolwent Liceum Pedagogicznego w Kłodzku w 1966 roku objął swoją pierwszą posadę nauczycielską wychowawcy w Państwowym Domu Dziecka Jutrzenka w Bardzie Śląskim. W 1968 roku ukończył Studium Nauczycielskie nr 1 we Wrocławiu, a następnie równolegle podjął pracę w charakterze nauczyciela w Szkole Podstawowej nr 1 w Bardzie Śląskim.

Prof. Piotr P. Barczyk (1945–2019)

Studiował literaturę przedmiotu i uczestniczył w rozmaitych kursach, starał się poszerzać wiedzę i doskonalić umiejętności w zakresie planowania i realizowania działalności nauczycielskiej. Tak narodziła się potrzeba badawcza, której zaspokojenie miały przynieść podjęte przez Profesora studia magisterskie w zakresie pedagogiki na Wydziale Nauk Społecznych UŚ (1970–1974).

Podczas studiów obserwował dynamiczny rozwój pedagogiki pracy, a zwłaszcza problematyki kształcenia zawodowego. Zainteresowania te wpłynęły na wybór tematyki pracy magisterskiej pt. Pedagogiczne funkcje mistrza w zakładzie pracy, poświęconej problematyce humanizowania stosunków zawodowych w zakładzie pracy na przykładzie Bytomskich Zakładów Odzieżowych. Zainteresowania naukowe zostały dostrzeżone przez prof. dr hab. Wandę Bobrowską-Nowak, która zaproponowała mu asystenturę w kierowanym przez nią Zakładzie Historii Wychowania UŚ. Po uzyskaniu magisterium w styczniu 1974 roku podjął w nim pracę na stanowisku starszego asystenta.

W latach 1974–1976 prowadził kwerendę źródłową dotyczącą zagadnienia wychowania i kształcenia zawodowego młodzieży rzemieślniczej na Górnym Śląsku w okresie II Rzeczypospolitej. Problematyka ta była później przedmiotem dysertacji doktorskiej pt. Formy wychowania i kształcenia umiejętności zawodowych młodzieży rzemieślniczej w województwie śląskim w latach 1992– 1939 i ich społeczno-pedagogiczne determinanty przygotowanej pod kierunkiem naukowym prof. dr hab. Wandy Bobrowskiej-Nowak. Doktorat obronił w 1977 roku.

Wyrazem zainteresowania Profesora Barczyka pedagogiką pracy były liczne artykuły publikowane w prasie specjalistycznej. Równolegle rozwijał swoje zainteresowania historyczne koncentrujące się na problematyce pedagogii pracy, a dotyczące dziejów kształcenia zawodowego. Z kwerendy źródłowej wynikało, że pedagogowie i historycy oświaty skupiali uwagę przede wszystkim na dziejach szkolnictwa ogólnego. Autor postanowił zająć się natomiast infrastrukturą edukacji zawodowej na Górnym Śląsku w latach II Rzeczypospolitej, a zwłaszcza szkolnymi i nieszkolnymi formami kształcenia zawodowego na potrzeby ówczesnego przemysłu i rzemiosła. Zamiarem badawczym było ukazanie specyfiki ewolucji form kształcenia kadr pracowniczych w warunkach ówczesnego województwa śląskiego oraz procesu unifikacji śląskiej oświaty zawodowej z resztą kraju. Z historycznego nurtu zainteresowań naukowo-badawczych wywodziła się nie tylko rozprawa doktorska, ale i liczne publikacje.

Praca pt. Drogi rozwoju i unifikacji kształcenia produkcyjnego na Górnym Śląsku w latach 1922–1939 podsumowuje i zamyka działalność naukowo-badawczą z zakresu pedagogiki pracy i historii kształcenia zawodowego Prof. Piotra P. Barczyka z lat 1974–1984. Stanowiła ona próbę ukazania specyficznej ewolucji form kształcenia kadr pracowniczych w warunkach województwa śląskiego, od kursów zawodowych począwszy po unikalną w skali europejskiej wielopoziomową i szerokoprofilową szkołę techniczną, jaką były Śląskie Techniczne Zakłady Naukowe w Katowicach.

W latach 1988–1992 kontynuował swoje zainteresowania naukowo-badawcze dziejami oświaty górnośląskiej. Zmienił jednak temat badań, koncentrując się na sprawach kulturalno-oświatowej aktywności pozaszkolnej Polaków na Śląsku. Było to efektem poczynionych obserwacji. W pracach z tego okresu ukazany został m.in. skomplikowany proces unifikowania infrastruktury oświaty zawodowej obejmujący nie tylko historyczny proces scholaryzacji i rozwoju kształcenia zawodowego, ale również zagadnienia treści nauczania oraz wychowania, metod nauczania praktycznego w warunkach warsztatów rzemieślniczych i tzw. kształcenia produkcyjnego w fabrykach.

Poza działalnością naukowo-badawczą z zakresu pedagogiki pracy i historii kształcenia zawodowego Profesor podejmował tematykę dydaktyczną uwarunkowaną potrzebami akademickimi a związaną z kierowaniem praktykami studenckimi na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UŚ.

Zagadnienie kontroli dynamiki procesów integracyjnych Śląska z pozostałymi ziemiami Polski w okresie od I poł. XIX wieku do I poł. XX wieku pobudzało do refleksji nad fenomenem utrzymywania się polskości na Śląsku mimo uporczywej i dotkliwej akcji wynaradawiania. Wkład Ślązaków do ogólnopolskiej kultury wydał się wyrazisty i znaczący. Podejmując te badania, Profesor przedstawił społeczne polityczne i oświatowe determinanty kształtowania się i rozwoju polskiej oświaty pozaszkolnej na Górnym Śląsku, które zaowocowały po 1922 roku szybką integracją kulturalną z pozostałymi ziemiami polskimi, ale również wniesieniem do polskiej kultury wartości etosu górnośląskiego. Tak powstała kolejna książka pt. Aktywność kulturalno-oświatowa polskich instytucji pozaszkolnych na Górnym Śląsku (1848–1939). Była ona podstawą przewodu habilitacyjnego na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego (1994). Recenzentami dorobku i rozprawy habilitacyjnej byli: prof. dr hab. Józef Miąso, prof. dr hab. Zygmunt Ruta i prof. dr hab. Halina Bartnicka.

Dziś z perspektywy osiągnięć dwudziestolecia międzywojennego i ciągłych rozliczeń okresu PRL-u animacyjna rola oświaty pozaszkolnej staje się szczególnie istotna na Górnym Śląsku, zwłaszcza że coraz bardziej widać znaczący wpływ aktywności kulturalno-oświatowej na kształtowanie się postaw społecznych i historycznych, warunkujących powstanie nowoczesnego społeczeństwa europejskiego.

W 1995 roku Prof. Barczyk objął funkcję kierownika Zakładu Pedagogiki Porównawczej i Praktyk Pedagogicznych w Instytucie Pedagogiki na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UŚ, a w 1997 roku został zatrudniony na stanowisku profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Śląskiego. Na uczelni tej pracował w latach 1974–2004. Pełnił także funkcję dyrektora Kolegium Nauczycielskiego w Bytomiu, nad którym pieczę naukową sprawował Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Śląskiego.

W 2001 roku opublikował książkę pt. O podmiotowości. Historyczna zmienność refleksji praktyki edukacyjnej, która była efektem długoletnich obserwacji i przemyśleń. Wyrosła z naukowo uzasadnionej potrzeby ukazania historycznych korzeni współcześnie rozumianej podmiotowości w edukacji. Profesorowi zależało na przedstawieniu dziejów podmiotowych relacji w nauczaniu i wychowaniu, a jednocześnie wykazaniu społecznych, gospodarczych, ideologicznych i pedagogicznych uwarunkowań tego procesu. Historia podmiotowości w edukacji miała uświadomić meandry aktywności podmiotowej jako właściwości systemu społecznego. Traktując wychowanie ku podmiotowości jako swego rodzaju nadrzędny cel wychowawczy, Profesor wskazał na drogi, które do niego prowadzą lub choćby przybliżają, i na takie, które okazały się nieskuteczne czy wręcz szkodliwe z tego punktu widzenia. Praca jest swoistym studium historyczno-pedagogicznym, równolegle i równoważnie traktując materię historyczną i pedagogiczną.

Prof. Piotr P. Barczyk zasłużył na wdzięczność i szacunek nie tylko ze względu na ogromną wiedzę humanistyczną i pracę naukową, którą wykonywał, ale i dlatego, że w toku długoletniej działalności dydaktyczno-wychowawczej, opiekuńczej i badawczej roztaczał wokół siebie atmosferę życzliwości i wiary w człowieka. Profesor był człowiekiem skromnym, przyjaźnie nastawionym do ludzi. Cieszył się szczerą sympatią i autorytetem, nie tylko naukowym. Każdy Jego wykład był starannie przygotowany, a zajęcia cechował wysoki poziom merytoryczny i metodyczny. Należy podkreślić, że poszczególne prace zwarte i artykuły są napisane kompetentnie. Autor wykazał doskonałą orientację i wysoki poziom erudycji. Opierał swe wywody na bogatym materiale empirycznym i bibliograficznym. Jego myślenie cechowała odwaga i nowoczesność, był przy tym krytyczny. Prowadził także ożywioną aktywnością naukową poza uczelnią macierzystą, co przejawiało się w licznych kontaktach naukowych z wieloma ośrodkami akademickimi w kraju oraz redakcjami wydawnictw pedagogicznych. Profesor Piotr Barczyk był promotorem pięciu dysertacji doktorskich oraz recenzentem czterech rozpraw doktorskich, a w uznaniu zasług otrzymał liczne odznaczenia: Złoty Krzyż Zasługi, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Złotą Odznakę za Zasługi dla Uniwersytetu Śląskiego oraz wiele nagród rektora Uniwersytetu Śląskiego, Kuratora Oświaty, Marszałka Województwa Śląskiego, Prezydenta Miasta Bytomia i Ministra Edukacji Narodowej.

Profesor Piotr Barczyk zmarł 6 maja 2019 roku w Bytomiu.