27 lutego gościem Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach był prof. Leszek Balcerowicz, przewodniczący Rady Forum Obywatelskiego Rozwoju

Głos wolność ubezpieczający

W ramach wizyty były wicepremier, minister finansów i prezes Narodowego Banku Polskiego wygłosił na Wydziale Nauk Społecznych wykład pt. „Odkrywając wolność”. Organizatorami spotkania byli Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju, Samorząd Studencki Uniwersytetu Śląskiego oraz Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Seria wykładów prof. Leszka Balcerowicza towarzyszy promocji najnowszej książki pt. Odkrywając wolność. Przeciw zniewoleniu
umysłów
Seria wykładów prof. Leszka Balcerowicza towarzyszy promocji najnowszej książki pt. Odkrywając wolność. Przeciw zniewoleniu umysłów

Inaugurując wykład, prof. Balcerowicz zaznaczył, że w trakcie długiej służby publicznej (był m.in. posłem z okręgu katowickiego) interesowały go nie urzędy polityczne sensu stricto, ale to, co można na nich zrobić w dążeniu do rozwoju Polski. Spotkanie ze słuchaczami w auli im. Kazimierza Popiołka określił jako kontynuację tej życiowej postawy.

Tematem prelekcji były najważniejsze pojęcia, bez których w debacie publicznej nie możemy się obejść – państwo, wolność, własność, demokracja, praworządność, władza. Jednak, jak zaznaczał prelegent, każde z tych wielkich pojęć jest obarczone bagażem nieporozumień, a czasem manipulacji. Projekt obywatelski FOR ma pomóc uodpornić ludzi na populizm i demagogię. Profesor zachęcał do współpracy osoby z pasją obywatelską i wiedzą w poszczególnych dziedzinach.

Prowadząc wywód o koncepcjach państwa, prof. Balcerowicz nakreślił utopię, w której obowiązująca byłaby „mentalność sowieckiego działacza”, dla którego każdy problem miał jedno, państwowe rozwiązanie. Nawiązując do poglądów Jamesa Madisona, prelegent podkreślał, że społeczeństwo nie składa się z samych aniołów, w związku z tym potrzebna jest organizacja, która chroniłaby ludzi przed agresją ze strony innych ludzi – państwo. Ale państwo też nie składa się z aniołów i w rezultacie też trzeba go pilnować, żeby było ograniczone w możliwościach szkodzenia. Im więcej władzy bowiem, tym większe niebezpieczeństwo nadużycia – a najgorsi tyrani mieli władzę nieograniczoną.

– Państwo musi tyle dawać, ile zabierać. Kiedy państwo daje za dużo, kończy się to Grecją – klarował profesor. – W sferze państwa socjalnego mamy szczególnie dużo mitologii, a powinniśmy patrzeć na te zagadnienia realistycznie.

W obszarze wolności przewodniczący Rady FOR wskazał na dychotomie jednostka- państwo i jednostka-inne grupy. Pytanie o granice wolności zdiagnozował jako mające charakter zarówno filozoficzny, jak i bardzo praktyczny. Dla wielu polityków głównym argumentem w tej dyskusji jest kodeks karny i możliwość zaostrzania jego przepisów. Tymczasem, zdaniem prelegenta, demokracja jest lepszym ustrojem niż nie-demokracja, bo chroni przed najgorszymi ekscesami władzy, ale sama przez się, bez zaangażowania obywateli, nie gwarantuje wysokiego poziomu praworządności i wolności. Należy więc zachować szczególną czujność wobec rozszerzania się zbioru czynów uznawanych za niedozwolone, jak też zastanowić się, na ile można zakazywać człowiekowi czegoś tylko dlatego, że przez to może sobie zrobić krzywdę.

– Wolnością często lekceważoną przez niektórych humanistów – ze śmiechem skonstatował profesor – jest wolność gospodarcza. Bez takiej wolności nie ma na dłuższą metę rozwoju ani demokracji. – Nie ma w historii żadnego przypadku współistnienia socjalizmu i demokracji. Jeżeli ktoś nie lubi kapitalizmu, a kocha demokrację – to niech kocha kapitalizm miłością zastępczą. Demokrata antykapitalistyczny to ktoś, kto kocha mleko, a nienawidzi krów i innych zwierząt mlekodajnych – dodał prelegent.

Kolejny blok poruszanych zagadnień poświęcony był równości. Prof. Balcerowicz skonstatował, że z idealną sytuacją mamy do czynienia wówczas, gdy ludzie o tych samych predyspozycjach mają podobne szanse na realizację swoich planów życiowych. Jego zdaniem, jeśli ktoś uznaje to założenie za słuszne, to powinien akceptować wynikające z tego nierówności dochodów, bowiem walka o lepszą redystrybucję dochodów w imię sprawiedliwości społecznej nie będzie miała końca.

W dyskusji pojawiły się wątki dotyczące zarówno przeszłej działalności prof. Balcerowicza w służbie publicznej, jak i jego bieżących działań, takich jak ustanowienie w Warszawie licznika długu publicznego, wskazującego obciążenie przypadające na każdego mieszkańca Polski. Szczególną uwagę prelegent zwrócił na problemy wymiaru sprawiedliwości, wskazując, iż jeśli w sektorze publicznym są systemy nieodpowiedzialności, to należy wymusić poprzez obywatelski nacisk zmianę w kierunku systemu odpowiedzialności.

Wykładowi prof. Balcerowicza towarzyszyła promocja książki Odkrywając wolność. Przeciw zniewoleniu umysłów, stanowiącej dokonany przez niego wybór esejów poświęconych problemowi wolności. Po prelekcji słuchacze mieli możliwość zdobycia egzemplarza z autografem profesora, co on sam, mrugając w stronę swego emploi krwawego kapitalisty, konsekwentnie określał jako najważniejszą część wizyty.

Autorzy: Tomasz Okraska
Fotografie: Monika Duda