Na łamach "Gazety Uniwersyteckiej UŚ" (nr 1/80, październik 2000) przedstawiłem ostatnio nowe publikacje pracowników Uniwersytetu Śląskiego, szczególnie często zauważane i twórczo wykorzystywane przez innych autorów w przodujących czasopismach - i to mimo rosnącej konkurencji w światowej społeczności naukowej (competition for attention). Dzięki statystycznej bazie National Citation Report for Poland (NCR) 1999, uaktualnionej danymi z indeksu cytowań Science Citation Index Expanded (SCI Ex), przedstawiam obecnie pogłębioną analizę pozycji górnośląskich "przebojów" na tle podobnych osiągnięć krajowych w obrębie poszczególnych dyscyplin i pól badawczych. A - jak przypuszczałem uprzednio - jest się czym pochwalić.

Sukcesy te prezentowane są w różnych kontekstach czasowych. Dla dwóch prac z kręgu nauk społecznych, klasyfikacja odnosi się do wszystkich prac od 1981 r. z afiliacją (współ)autorską do polskich instytucji. W przypadku prac z nauk matematyczno-przyrodniczych, okres ten zawężono do końca lat 90-tych. Tak ogromne są bowiem różnice w zakresie indeksowania publikacji z różnych dziedzin w filadelfijskim Instytucie Informacji Naukowej (Institute for Scientific Information, ISI). Przypominam raz jeszcze, że najłatwiej być cytowanym w tych dziedzinach nauk, które są najszerzej reprezentowane w bazach ISI: w chemii, fizyce i - częściowo - w biologii (biochemia, genetyka, itd.). Również podział na (sub)dyscypliny w ujęciu ISI, odzwierciedlony w pogrupowaniu rejestrowanych czasopism, odbiega często od naszych standardów. Przedstawiona klasyfikacja polskich publikacji opiera się na całkowitej liczbie cytowań (z uwzględnieniem samocytowań).

Z powodów dyskutowanych w poprzedniej publikacji, wykluczono z rankingu te artykuły, w których udział polskich instytucji nie przekraczał 10% - są to na ogół zespołowe molochy (ponad 50 autorów) reprezentujące cały świat, a nie konkretną instytucję czy nawet kraj. Z zapisu bibliograficznego baz ISI nie można bowiem stwierdzić, które adresy odnoszą się do których autorów. Jak pokazano w tabeli na przykładzie dyscypliny Instrumentation/Measurement, pięć z ośmiu czołowych polskich prac (według NCR) to właśnie takie publikacje globalne, o zespołach dochodzących do 600 osób z ponad 50 instytucji i kilkunastu krajów.

Tematykę wyróżnionych prac prezentują na koniec sami autorzy.

Polskie hity z psychologii i geografii

Przy omawianiu ogólnej rangi dorobku UŚ w nauce polskiej ("GU UŚ" nr 7/63, kwiecień 1999) już można było zauważyć klasę niektórych osiągnięć z kręgu szeroko rozumianych nauk społecznych. Dane z NCR jednoznacznie wskazują, że naszą uczelnią związane są dwa artykuły będące najczęściej cytowanymi polskimi publikacjami z okresu ostatnich 20 lat, nawet jeśli dotyczy to niewielkich pól badawczych, o liczbie publikacji nie przekraczającej kilku rocznie.

W psychologii zdrowia prym wiedzie (36 cytowań) wspólna publikacja prof. Ireny Heszen-Niejodek (pod nazwiskiem Heszen-Klemens) z E. Łapińską z warszawskiej Akademii Medycznej. Wymienić jeszcze należy dwie inne klasowe publikacje tej autorki dotyczące tej jakże uniwersalnej problematyki: z 1987 r. w Social Science & Medicine (21 cytowań) oraz artykuł z Psychotherapy and Psychosomatics pt. "Anxiety and hope during the course of three different medical illnesses: a longitudinal study". Ta druga, jeszcze "ciepła" polsko-amerykańska praca z końca 1999 r. (współautorzy: L.A. Gottschalk i M. Januszek), już znalazła się w bibliografiach 5 artykułów notowanych w SCI Ex. Trzeba też wspomnieć o groźnym rywalu (22 cytowania) w postaci artykułu "Changing life expectancy in central Europe: is there a single reason?" z Journal of Public Health Medicine z 1996 r. (autorzy z 4 krajów: L. Chenet i inni, w tym P. Kalbarczyk z krakowskiej Szkoły Zdrowia Publicznego).

Z kolei wśród 133 polskich publikacji z kręgu badań wpływu człowieka na środowiska, na pograniczu nauk o Ziemi i nauk społecznych (socjologia rozwoju), największe sukcesy odnosi wspólna praca prof. Kazimierza Klimka (jeszcze z okresu pracy w krakowskim Instytucie Ochrony Przyrody PAN) ze znanym geografem angielskim M.G. Macklin'em. Wyraźnie dubluje ona w osiągniętej liczbie 30 cytowań konkurentów krajowych, również tych z Wydziału Nauk Społecznych UŚ. Kolejne artykuły doczekały się jedynie 11 powołań. Popularność ta w środowisku geografów i geologów jest pochodną nowatorskiego, interdyscyplinarnego charakteru tego opracowania w zawsze aktualnej - nie tylko na Górnym Śląsku - tematyce antropopresji (patrz wywiad z prof. Klimkiem w "GU UŚ" nr 2/82, listopad 2000).

Konkurencja w fizyce nam nie straszna

Cztery wyróżnione artykuły z nauk matematyczno-przyrodniczych zostały dostrzeżone niedawno przy okazji rankingu prac UŚ z końca lat 90-tych - upływ czasu tylko potwierdza ich nieprzeciętne walory. Najwyżej należy ocenić autorski wyczyn dr Jerzego Kansego, który zdecydowanie i samodzielnie wyprzedza zespoły badaczy z renomowanych ośrodków Krakowa i Warszawy w metodyczno-instrumentalnym polu badawczym fizyki i chemii. A sądząc z rosnącego trendu, szczyt popularności to "programowe" opracowanie może mieć dopiero przed sobą.

Przy poprzeczce wysoko postawionej przez dr Kansego, międzynarodowe sukcesy publikacji z udziałem dr hab. Krzysztofa Szota, prof. Marka Jeżabka oraz prof. Jolanty Małuszyńskiej nie są aż tak spektakularne. Tym niemniej, ta pierwsza jest na czele listy 833 prac z fizyki stosowanej/ciała stałego opublikowanych w jednym tylko 1997 roku; w fizyce teoretycznej liczba publikacji z Polski (bardziej lub mniej) rodem przekracza 2000 rocznie - taka jest skala konkurencji wśród polskich fizyków. Również doścignięcie czołówki krajowej w biologii molekularnej jest warte podkreślenia. W końcu chodzi o naukę XXI wieku!

Jestem przekonany, że anonsowane osiągnięcia naukowców z UŚ - precyzyjnie udokumentowane naukometrycznie - doczekają się uhonorowania odpowiednimi nagrodami i stypendiami ze strony władz uczelni.

WBiOŚ - Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, WMFiCH - Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, WNoZ - Wydział Nauk o Ziemi, WPiP - Wydział Pedagogiki i Psychologii, WT - Wydział Techniki

*Kursywą zaznaczono zespołowe publikacje międzynarodowe, pominięte w ostatecznym rankingu IFJ Kraków- Instytut Fizyki Jądrowej w Krakowie, UW - Uniwersytet Warszawski, IChF PAN W-wa - Instytut Chemii Fizycznej PAN w W-wie