W dniach 5-6 grudnia 1997 odbyła się w Filii UŚ w Cieszynie konferencja na temat Prawda w nauce, filozofii i sztuce. Było to już trzecie spotkanie poświęcone problematyce prawdy organizowane przez Zakład Filozofii Wydziału PedagogicznoArtystycznego, w tym roku współorganizowane przez koło cieszyńskie Polskiego Towarzystwa Filozoficznego.

Przytaczając słowa redaktorów pierwszego tomu materiałów konferencyjnych pt. : Postacie prawdy można stwierdzić, iż "Różnice w podejmowaniu prawdy sprawiają, że rozmowy o niej często zmieniają się w monologi wygłaszane w różnych językach, które wydają się wzajemnie nieprzekładalne". Nie tyle więc odnalezienie zbieżności między różnymi stanowiskami, co wyraźne określenie różnic, pozwalających lepiej zrozumieć wypowiedzi formułowane w obrębie skrajnie różnych dyskursów filozoficznych, jest swoistym mottem poszukiwań inspirujących kolejne grudniowe spotkanie filozoficzne.

W ramach trwającej dwa dni konferencji, swoje referaty zaprezentowało piętnastu uczestników z ośmiu ośrodków akademickich (Warszawa, Kraków, Lublin, Katowice, Toruń, Zielona Góra, Cieszyn, Bielsko-Biała).

Otwarcia konferencji dokonał dziekan Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego prof. dr hab. Andrzej Wójtowicz.

Sesji przedpołudniowej (w części pierwszej) przewodniczył prof. dr hab. Ryszard Jadczak, natomiast same obrady rozpoczął Jerzy Szymura (UJ Kraków) wystąpieniem pt. Czy można pozbyć się pojęcia prawdy? W referacie zostały omówione dwa typy koncepcji kwestionujących prawdziwość jako cechę zdań: teoria systematycznego fałszu przypisująca błądzenie, idealizację lub ogólny brak uwagi wszystkim uczestnikom dyskursu językowego oraz tzw. nonfaktualizm, odmawiający dyskursowi językowemu nie tylko obecności, ale i sensowności wyrażeń prawdziwościowych. Zdaniem referenta, obie koncepcje natrafiają na nieprzezwyciężalne trudności, uniemożliwiające wyzbycie się kategorii prawdziwości.

Adam Grobler (WSP Zielona Góra, UJ) przedstawił w referacie Prawda a gry językowe, ideę dążenia do prawdy w modelu nauki jako złożonej gry językowej Uczonego z Przyrodą. Propozycja teoretyczna autora nawiązywała do koncepcji znakomitego logika i filozofa fińskiego Jaakko Hintikki, wszakże znacząco ją pogłębiając i uzupełniając. Model nauki jako gry - rozwijającej się i komplikującej (tak pod względem reguł jej rozgrywania, języka, jak i stosowania metod) zyskał życzliwą aprobatę wielu uczestników spotkania, czego wyrazem było częste przywoływanie metaforyki rozwiniętej przez A. Groblera w innych wystąpieniach, jak i dyskusjach kuluarowych.

W kontrowersyjnym referacie, pt. Kiedy nauka winna unikać prawdy? Studium przypadku: zasada doboru naturalnego, Kazimierz Jodkowski (WSP Zielona Góra) wskazywał na tautologiczność, rozpowszechnionych na gruncie biologii, sformułowań zasady doboru naturalnego. Analiza szczegółowego przypadku posłużyła autorowi do okazania, iż w pewnych okolicznościach kategoria prawdy nie jest stosowana w rozważaniach naukowych.

Zbysław Muszyński (UMCS Lublin) zaprezentował w swoim wystąpieniu najnowsze stanowiska z zakresu filozofii języka i dzielące je kontrowersje w zakresie tytułowej kwestii: Prawda a referencja.

Obradom części drugiej sesji przedpołudniowej, w której swoje referaty przedstawili K. Jodkowski i Z. Muszyński, przewodniczył prof. dr hab. Ryszard Wiśniewski, natomiast sesji popołudniowej przewodniczył ks. prof. dr hab. Manfred Uglorz. W części tej Marek Szydłowski (UJ) zilustrował skuteczność używania teorii układów dynamicznych w modelowaniu rozwoju nauki. Autor przedstawił hipotezę, zgodnie z którą rewolucje naukowe w sensie opisywanym przez T. S. Kuhna mogą być reprezentowane przez układ dynamiczny z chaosem deterministycznym. Warto odnotować, iż autor przedstawił niezwykle skomplikowaną problematykę w sposób na tyle przystępny, iż kuluarowe dyskusje kwestii wynikających z problematyki zaprezentowanej w referacie przeciągnęły się do późnych godzin wieczornych.

Adam Jonkisz (UŚ Filia w Cieszynie) omówił w swoim wystąpieniu (Pojęcie prawdy w koncepcjach teorii) możliwość stosowania klasycznie rozumianej prawdy w filozoficznych koncepcjach nauki i teorii naukowych. Przedstawiając stanowiska współczesnych filozofów (m. in. K. R. Popper, T. S. Kuhn, I. Lakatos, L. Laudan czy J. Sneed) argumentował, że pojęcie prawdy, mimo że powoduje wiele trudności, jest z koncepcji teorii nieusuwalne. W referacie pt. W stronę anty-antyrealizmu, Grzegorz Trela (UŚ Filia w Cieszynie, P' Bielsko-Biała) zaprezentował główne kontrowersje dotyczące współczesnych sporów o realizm, wskazując na trudności, w jakie popadają stanowiska filozoficzne kwestionujące celowość stosowania kategorii prawdy w rozważaniach dotyczących nauki.

Uroczysta kolacja - kończąca pierwszy dzień obrad - rychło stała się okazja do kontynuowania dyskusji rozpoczętych w sali obrad, przyczyniając się tym samym do kontynuowania ustaleń dotyczących współpracy naukowej poszczególnych uczestników spotkania i przyszłych spotkań konferencyjnych.

W drugim dniu, zarówno w pierwszej części sesji przedpołudniowej prowadzonej przez ks. prof. dr hab. Manfreda Uglorza, jak i w drugiej, prowadzonej przez ks. prof. Pawła Bortkiewicza, dominowały refleksje dotyczące aksjologicznego wymiaru kategorii prawdy. Ryszard Jadczak (UMK Toruń), w wystąpieniu Problematyka prawdy w biografistyce filozoficznej, wskazywał na doniosłość badań biograficznych w ustalaniu właściwego sensu twierdzeń filozoficznych, a tym samym niezbywalność kategorii prawdy w tego rodzaju rozważaniach.

Naturalnym rozwinięciem i ilustracją referatu R. Jadczaka było wystąpienie Ryszarda Wiśniewskiego (UMK Toruń), prezentującego zapatrywania najbardziej wpływowych etyków polskich (m. in. M. Ossowska, T. Kotarbiński, R. Ingarden, T. Czeżowski i H. Elzenberg) na kwestię prawdy moralnej w etyce. Problematyka ta powróciła w rozważaniach Tadeusza Czarnika (UJ) Prawda w zagadnieniach moralnych, tym razem ujmowana w perspektywie sporu zwolenników i przeciwników utylitaryzmu. Autor podkreślał rolę czynnika, który nazwał moralnością odroczoną, a dotyczącą - trwającej nierzadko kilkaset lat - weryfikacji albo falsyfikacji sądów moralnych.

Paweł Bortkiewicz (ATK Warszawa), w referacie Wolność kosztem prawdy, omówił ważniejsze kwestie sporne, jakie dzielą teologów rzymskokatolickich w kontekście nad encykliką papieską Veritatis Splendor.

Marcin Zdrenka (UMK Toruń) przedstawił argumenty formułowane przeciw "psychozie poznania" przez H. Elzenberga (referat: "Tylko prawda? " Psychoza poznania jako to, co najważniejsze). W dyskusji nad tym wystąpieniem zwrócono uwagę, że krytyka H. Elzenberga dotyczy fałszywej wizji nauki, tj. wypranej z wartości innych niż poznawcze.

W sesji popołudniowej, prowadzonej przez prof. dr hab. Adama Jankisza, przedstawiono dwa referaty: Dariusza Kuboka (UŚ) Pięknie okrągła prawda. Koncepcja prawdy u Parmenidesa oraz Marka Rembierza Światło ukazujące prawdę, prawda skrywana w świetle. Opozycja światłość/ciemność w filozoficznych koncepcjach prawdy. Wystąpienie D. Kuboka stworzyło okazję do prób zainterpretowania koncepcji prawdy u Parmenidesa za pomocą współczesnych ujęć prawdy (koherencyjnego i semantycznego) oraz poznania. M. Rembierz ukazał doniosłość stosowania opozycji światłość/ciemność w klasycznie pojmowanych koncepcjach prawdziwości formułowanych w myśli antycznej (Platon, Arystoteles), silnie związanych z metafizycznym założeniem o widzialności światła. Na tym tle ukazał malejącą rolę tytułowej opozycji we współczesnych koncepcjach prawdy, porzucających wzmiankowane założenia metafizyczne.

W zgodnej opinii uczestników cieszyńskiego spotkania tegoroczna sesja była profesjonalnie zorganizowana, udało się zgromadzić reprezentantów rozmaitych stanowisk filozoficznych, którzy przedstawili referaty na wysokim poziomie merytorycznym, umożliwiającym przegląd problematyki prawdziwości, z jaką borykają się współcześni uczeni i filozofowie. Trudno mówić o wypracowaniu jakieś jednolitej płaszczyzny teoretycznej w kwestii ujmowania prawdy, niewątpliwie można jednak obserwować wśród uczestników tendencję do lepszego pojmowania różnic dzielących poszczególne stanowiska i trudności leżących u ich podłoża.

Na koniec pozostaje wyrazić nadzieję, że konferencja cieszyńska na trwale wpisująca się w pejzaż intelektualny polskiego życia akademickiego - w przyszłych latach spotka się z większym zainteresowaniem studentów, którzy w tym roku nielicznie uczestniczyli w obradach konferencji, tracąc sposobność usłyszenia ciekawych wystąpień i dyskusji filozoficznych.