W spotkaniu udział wzięli wieloletni współpracownicy, studenci i przyjaciele prof. Jacka Wodza. Była to okazja do wystąpień okolicznościowych, podzielenia się osobistymi refleksjami, złożenia gratulacji i podziękowań za wieloletnią pracę na rzecz socjologii i Uniwersytetu Śląskiego. Laudację wygłosili dr hab. prof. UŚ Tomasz Nawrocki, koordynator Kolegium Indywidualnych Studiów Międzyobszarowych, i dr hab. Robert Pyka, zastępca dyrektora Instytutu Socjologii. Księgę jubileuszową – w której zawarte są teksty dedykowane profesorowi z okazji jubileuszu, napisane przez wybitnych socjologów, m.in. prof. zw. dr. hab. Krzysztofa Frysztackiego, prof. zw. dr. hab. Tomasza Gobana-Klasa, prof. zw. dr. hab. Zbigniewa Bokszańskiego czy prof. zw. dr. hab. Marka Szczepańskiego – wręczył prof. zw. dr hab. Wojciech Świątkiewicz, dyrektor Instytutu Socjologii.

Prof. zw. dr hab. Jacek Wódz prezentuje otrzymaną księgę pt. Ład społeczny i jego przedstawienia. Księga jubileuszowa Profesora Jacka Wodza pod red. Tomasza Nawrockiego i Wojciecha Świątkiewicza

Docent z Krakowa

Profesor Jacek Wódz związał się z Uniwersytetem Śląskim w 1978 roku, zaraz po habilitacji na Uniwersytecie Jagiellońskim, którą uzyskał na podstawie książki Adaptacja do przyszłego zawodu nauczyciela. Jako młody, 33-letni docent trafił do Instytutu Socjologii UŚ, z którym jest związany do dziś.

Tak się składa, że i ja w tym samym roku związałem się z Instytutem, rozpoczynając studia socjologiczne. Pamiętam, jak na korytarzach, a korytarz odgrywał niegdyś ważną rolę w Instytucie, opowiadano, że pojawił się młody docent z Krakowa. „Docent z Krakowa” – to przemawiało do wyobraźni studentów. Na drugim roku studiów mieliśmy pierwsze zajęcia z historii myśli społecznej. Pamiętam, że robiły na nas duże wrażenie. Zarówno treść, jak i sposób jej przekazywania. Lubiliśmy te wykłady i ceniliśmy życzliwe podejście Profesora do nas – studentów. Pamiętam też egzamin odbywający się w gabinecie, który teraz współdzielimy. Potem w towarzystwie znakomitych moich kolegów trafiłem na seminarium Pana Profesora – była to intelektualna przygoda.

Po obronie pracy magisterskiej dostałem propozycję zostania asystentem w kierowanym przez Jubilata Zakładzie Procesów Urbanizacji i Planowania Społecznego, który w późniejszym czasie został przemianowany na Zakład Socjologii Polityki. Teraz po latach przejmuję od Pana Profesora ten Zakład.

Pamiętam też badania Zakładu nad systemem wartości młodzieży w Mysłowicach i wielokroć powtarzaną przez Jubilata zasadę, że socjolog nie powinien zamykać się w teorii, ale powinien prowadzić badania w terenie. Powinien mieć bezpośredni kontakt z rzeczywistością społeczną jako jej badacz. Ta zasada z pewnością została u jego wychowanków i współpracowników.

„Spóźniłem” się za to na badania starych górnośląskich społeczności robotniczych, a ściślej rzecz biorąc: zjawisk patologicznych w starych dzielnicach – Bogucicach i Załężu, Lipinach i Starych Siemianowicach. W badaniach zrezygnowano z całościowego opisu społeczności na rzecz monografii problemowej. Tu z pewnością zaznaczył się wpływ nauczyciela Jubilata, wybitnego socjologa profesora Kazimierza Dobrowolskiego. W badaniach starych dzielnic odnajdujemy wątki, wokół których koncentrowały się w kolejnych latach zainteresowania Jubilata. Były to problemy patologii społecznej, ładu społecznego, dezorganizacji społecznej, życie codzienne, śląska tożsamość, problematyka regionu, badania lokalności i miasta.

Nie sposób omówić wszystkich realizowanych wówczas badań i powstałych w tym okresie książek, ale chciałbym wspomnieć o badaniach poświęconych dezorganizacji życia społecznego w osiedlach, które nie ograniczały się do diagnozy sytuacji i odniesienia jej do szerszych sformułowań teoretycznych, ale proponowały model działania społecznego, który miał doprowadzić do zmian w osiedlach (Tysiąclecie, Rudna w Sosnowcu, 30-lecia w Świetochłowicach, Chemik w Siemianowicach). Podsumowaniem badań Profesora w starych i nowych osiedlach była książka Problemy patologii społecznej w mieście, w której Jubilat upominał się o rozpatrywanie zjawisk negatywnych i patologicznych zarówno w szerszej perspektywie czasu, jak i w wymiarze codzienności. Dziś podejmowanie badań życia codziennego jest w polskiej socjologii normą. Wtedy to była istotna innowacja.

W latach 80. Profesor łączył pracę w Instytucie Socjologii z dyrektorowaniem Śląskiemu Instytutowi Naukowemu. Zwieńczeniem tego okresu w życiu naukowym Jubilata były dwie ważne prace, które wypada tu przypomnieć. Pierwsza z nich to redagowana przez niego Przestrzeń znacząca. Studia socjologiczne, zbiór 22 tekstów poświęconych znaczeniu przestrzeni społecznej. Moim zdaniem jest to jedna z ważniejszych prac zbiorowych w polskiej socjologii miasta, do dziś nietracąca na znaczeniu, obowiązkowa lektura dla osób badających przestrzeń miasta. Druga książka to nowatorska jak na owe czasy Patologia społeczna w życiu codziennym miasta. Tu najpełniej zaprezentowane zostało podejście socjologii życia codziennego do badań zachowań patologicznych.

Przełom lat 80. i 90. wiązał się z poświęceniem większej uwagi przez Jubilata sprawom śląskim. Wraz z żoną i jej zespołem prowadził badania nad złożonymi problemami tożsamości śląskiej. Jubilat pisał o tożsamości śląskiej, o kontekstualnym charakterze samodefinicji Ślązaków (samodefinicję wymuszają czynniki wobec kultury śląskiej zewnętrzne), o samozamykaniu się przestrzeni kulturowej.

Tomasz Nawrocki

Fascynacja Francją

Prof. Jacek Wódz jest często kojarzony z Francją, państwem, które odegrało w jego życiu istotną rolę i z którym był silnie związany przez całe swoje życie. Związki te miały charakter osobisty i sięgały jego dzieciństwa, w życiu dorosłym przekształciły się natomiast w ścisłe relacje z francuskim światem nauki. Nie chodzi tu tylko o fascynację Francją z uwagi na jej barwną kulturę, także kulinarną, lecz o coś znacznie ważniejszego. Jubilat jest wielkim propagatorem francuskiej myśli społeczno-politycznej, pewnego specyficznego spojrzenia na świat społeczny i procesy władcze w nim zachodzące. Mowa tu także o określonym sposobie objaśniania i rozumienia rzeczywistości społecznej i politycznej, utożsamianym z antropologią i socjologią polityki, którym Jacek Wódz poświęcił znaczącą część swojej aktywności naukowej.

Wspomnieniami związanymi z wieloletnią współpracą naukową i przyjaźnią z prof. Jackiem Wodzem podzielił się prof. zw. dr hab. Krzysztof Frysztacki, przewodniczący Komitetu Socjologii Polskiej Akademii Nauk

W jednej ze swych publikacji Wódz stwierdził: „Moje własne zainteresowanie podejściem antropologicznym wywodzi się z lat 80. XX wieku. Byłem wówczas członkiem władz Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologów Języka Francuskiego (AISLF) i spotykałem przy licznych okazjach Georges’a Balandiera, jednego z tuzów antropologii polityki […]. Balandier, choć sam zainteresowany raczej Afryką Północną, wiele wiedział o Europie Środkowej i w rozmowach nieraz sugerował, że odrobina podejścia właśnie antropologiczno-politycznego jest niezbędna, by zrozumieć tę część Europy”.

Podejście antropologiczne było rozwijane od lat przez zespół prof. Jacka Wodza w toku realizowanych prac badawczych, których efektem są liczne artykuły i monografie. Wśród tych pozycji wymienić można takie prace, jak: Między socjologią polityki a antropologią polityki (Wydawnictwo UŚ, Katowice 2009), Nowe szanse antropologii polityki („Prawo i Polityka”, nr 1/2009), O pożytkach z badań z dziedziny socjologii i antropologii polityki. Próby refleksji (Wydawnictwo UŚ, Katowice 2012) czy ostatnia praca zbiorowa pt. Niedokończone tożsamości społeczne (Wydawnictwo UŚ, Katowice 2015). Podejście, które rozwija i propaguje Wódz, stanowi jego istotny wkład w rozwój polskiej socjologii. Przyjęta i rozwijana przez Wodza perspektywa badawcza znalazła odzwierciedlenie w jego aktywności organizacyjnej, dydaktycznej oraz naukowej.

Praktycznym odzwierciedleniem przyjętych postulatów naukowych było uruchomienie przez Jacka Wodza Międzynarodowej Szkoły Nauk Politycznych (MNSP) przy Uniwersytecie Śląskim, w której zaimplementowano innowacyjny i niespotykany wówczas nigdzie indziej w Polsce program nauczania. Szkoła powstała na bazie szerokich kontaktów międzynarodowych jej twórcy, dzięki czemu w jej funkcjonowanie włączyły się prestiżowe francuskie i belgijskie szkoły wyższe, a wśród nich wymienić można Instytuty Nauk Politycznych w Bordeaux oraz w Lille. Innowacyjność kształcenia prowadzonego w MNSP polegała na zastosowaniu metod wykorzystywanych w francuskich instytutach nauk politycznych, m.in. tak zwanych conférences de méthode czy też realizacji zajęć z kultury ogólnej, a także wprowadzenia odrębnego egzaminu kończącego studia przeprowadzanego w języku francuskim przez przedstawicieli współpracujących ze szkołą instytucji zagranicznych. Międzynarodowa Szkoła Nauk Politycznych stała się prawdziwą kuźnią elit państwowych, samorządowych oraz dyplomatycznych.

Kierowanie MNSP nie przeszkodziło Jackowi Wodzowi w opublikowaniu 6 podręczników akademickich, w tym książki pt. Socjologia dla prawników i politologów (Wydawnictwo PWN, Warszawa 2000). Zaszczepiał swój entuzjazm do badań naukowych młodym adeptom nauki. Był promotorem w 56 przewodach doktorskich zakończonych nadaniem stopnia doktora.

O osiągnięciach naukowych Jacka Wodza może świadczyć zdobyty przez niego autorytet w środowisku naukowym w Polsce i za granicą, gdzie jest utożsamiany z wypracowanym przez siebie nurtem naukowym, ale także z określonym wymiarem i jakością pracy naukowej. Nie powinno więc dziwić, że naukowcy z europejskich uczelni partnerskich chętnie współpracowali z nim, czego efektem są liczne publikacje współautorskie.

Profesorowi bliskie były projekty promujące współczesną francuską myśl socjologiczną. Wspólnie z piszącym te słowa zaangażował się w wydanie kilku dzieł największych współczesnych socjologów francuskich.

Na zaproszenie Jacka Wodza Uniwersytet Śląski odwiedzali znamienici profesorowie socjologii z całego świata, m.in.: Edward Tiryakian z Północnej Karoliny, Michel Mafessoli, Lilianne Voye z Lovain w Belgii, Roberto Cipriani z Rzymu, George Szell z Osnabrück, Monique Hirschhorn z Paryża, Chistiane Rondi z Tuluzy, Louise Quenalle z Quebecu oraz liczna kadra z IEP Bordeaux w Lille.

O uznaniu, jakim cieszy się Jubilat w międzynarodowym środowisku socjologicznym, może świadczyć także to, iż będąc od 1986 roku członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologów Języka Francuskiego, od 1989 do 1993 roku zasiadał w międzynarodowych władzach tej organizacji. Był także członkiem European Association of Social Anthropology oraz International Sociological Association.

Swoim najbliższym współpracownikom nigdy nie odmawiał spotkania, porad, także tych życiowych, i zawsze był gotów słuchać. Jednocześnie jednak kształtował u swoich wychowanków autonomię i samodzielność. Ceni bowiem ludzi, którzy potrafią sami sobie radzić.

Jacek Wódz jest człowiekiem Uniwersytetu w pełnym tego słowa znaczeniu jako intelektualista i badacz świata społecznego, naukowiec aktywny na polu publikatorskim oraz nauczyciel kształtujący nowe pokolenia kadry naukowej.

Robert Pyka